Beannachtaí na Nollag

Is ró-annamh a leagaim peann ar phár, a chairde, nó b'fhéidir go mba cheart dom a rá gur ró-annamh ar fad a leagaim mó lámha ar eochairchlár mo ríomhaire glúine is an Ghaeilge á scíobh agam.  Is mór an náire dom é gan roinnt chleachtaidh a dhéanamh ionas nach ndearmadfadsa mo chuid Ghaeilge.  Ar aon nós ta séisiúr na Nollag inár mullach aríst agus ró-thapaidh ar fad!  Ní fios cá n-imíonn an t-am ar chor ar bith.  Táim ag iarraidh gach rud a chur in ord agus in eagar sa bhaile anseo i gcomhair na Nollag.  Caithfidh mé a adhmháil nach bhfuil mórán suime agam sa tráth seo den bhliain.  Tuigim daoibh a bhfuil páistí agaibh mar is tráth iontach spéisiúil, tráth draíochta, fiú misteach ar bhealach dóibh siúd.  Is maith is cuimhin liom cé chomh mór is a bhíodh sceitimíní áthais agus ionaidh orm nuair a bhí mé an-óg.

Ar a laghad is briseadh ocáideach tráthúil é chun ár suaimhneas a ghlacadh ó fhrustrachas an ghnáthlá oibre.  Táimse féin is mo dheartháir ag dul soir ó dheas go dtí Soverato i gCalabria na hIodáile Lá 'le Stiofáin ar feadh coicíse.  De ghnáth nuair a ghluaisim go dtí an Mhór Roinn braithim i bhfad níos Gaelaí ná mar a bhraithimse ag a' baile.  Nuair a chloisim an Iodáilis mórthimpeall orm braithim gur Gael mé seachas duine a bhfuil Béarla ar a thoil aige.  Is amhlaidh go mb'fhearr liom mé fhéin a chur i iúl ar dóigh difriúil ón mBéarla.  Ar scor ar bith níl mo chuid Iodailise chomh maith le mo chuid Ghaeilge ach tá sí á feabhsú agam.  Is breá liom teangacha a fhoghlaim agus a labhairt.  Nuair a bhíonn duine sa chomhtháacs ceart, sé sin i measc comhluadair ar dúchas dó an teanga sin tagann na focail i bhfad níos éasca do theanga an fhoghlaimeora.  Sin mar a bhíonn cúrsaí nuair a théimse féin siar go dtí aon ceann dena Gaeltachtaí nó fiú soir ó dheas go dtí an Iodáil - tagann na teangacha éagsúla faoi seach chun chuimhne gan stró.

Maithigí dom nach bhfuil aon rud ró-dhomhain a rá seachas na rámhaillí cinn seo.  Go dtí go mbeidh rud éigint níos fiúntaí le rá agam, slán agaibh.

Ar aon nós sula scarfaidh mé libh, ba cheart dom Nollaig shona a bheannú le cách.  Go mbaine sibh sult is súp is 'chuile shórt áthais, craic is aoibhneas as an mbriseadh.   

Filíocht 3

Sé mo bharúil gurb iad an ceol is an fhilíocht go h-áirithe a speagann sinn, a ardaíonn an spiorad is an mheanma, a thugann dóchas dúinn dul i ngleic le fadhbanna móra na linne agus fiú aghaidh a thabhairt ar an lá agus ar laethana uile na bliana romhainn amach. Duine des na mórscríbhneoirí agus mórfhilí a chuaigh i bhfeidm go mór orm féin is mé i mo mhacléinn ar an ollscoil ná Samuel Taylor Coleridge, mórfhealsamh thréimhse na Rómánsaíochta i stair an Bhéarla. B'eisean a dúirt gurbh é an focal cuí san áit cuí croílár na stíle, "the right word in the right place," más buan mo chuimhne.

Ceann des na ráitisí is fearr liom ó bhéal binnbhriathrach deisbhéalach dhuine dár bhfilí náisiúnta i mBéarla Patrick Kavanagh ná "The standing army of Irish poets never falls below 20,000! " B'fhíor dhó gan aon agó.  Cumann a lán dúinn dánta, gidh is nach gcuirtear i gcló a bhformhór.  Cén fáth go bhfuil an "standing army" d'fhilí ann in aon teanga ar bith?  Ar láimh amháin de deirtear nach léitear agus nach gceannaítear mórán leabhar filíochta sa domhan inniu nuair a chuirtear sin i gcomparáid leis an méid sin d'úrscéalta nó blockbusters a chuirtear i gcló agus a dhíoltar.  Ach mar a dúirt saoi éigint uair amháin:  "Is cuma sa tsioc mar i ndáiríre píre is sláintiúla sinn ó thaobh mheabhairshláinte dhe i ngeall ar an scríbhneoireacht chéanna."  Ach ar an láimh eile dhe is deas an rud é do chuid dhánta a fheiceáil curtha i gcríoch i bhfoirm fhisiciúil thathagach mar irisleabhar nó cnuasach éigint bainteach le comórtas nó grúpa cumtha scéalta nó filíochta.

Ar an ábhar sin ba mhaith liom bolscaireacht a thabhairt anseo d'éacht mhór ata curtha i gcrích ag Séamus Ó Neachtain in athbheochan na seanirise sin An Gael. (Buail an nasc seo: An Gael.)  Tuigim ar shlí gur poiblíocht leithleasach dom é ar bhealach óir gurb eisean, an tUasal Ó Neachtain a chuir a lán de mo chuid dhánta fein i gcló san iris cheanann chéanna.  Tá  buíochas ag dul dó as ucht an éacht mhór ata déanta aige maidir le dul chun chinn na Gaeilge sna Stáit Aontaithe agus fiú ar fud an domhain mhóir.  Baisteann Séamus "Irisleabhar Idirnaisiúnta" ar an iris chéanna agus is fíor dó.  Chaitheas féin ocht mbliana fichead ag gabhail do theagasc na Gaeilge agus tugann an éacht atá curtha i gcrích ag an bhfear seo - a d'fhoghlaimigh an Ghaeilge ina aonar ar dtús agus ansin i rangannaí go dtí go bhfuil an Ghaeilge ar a thoil aige anois - instealladh dóchais dom maidir le todhchaí na teanga.  Gan dabht is mionteanga í an Ghaeilge.  Ach tá  go leor mionteangacha ar fud an domhain agus is sinne mar chine daonna is daibhre agus is boichte nuair a théann siad in éag.

Tháinig mé ar an laithreán seo nuair a bhí me ag scimeáil ar an Idirlíon inné agus is fíorshuimiúil é ó thaobh  chur chun chinn mionteangacha tré leabhair iontu a chur i gcló Evertype. (clódóireacht, foilsitheoireacht, clóghrafaíocht.)

Filíocht 2

Cén fath a gcumann éinne dánta ar chor ar bith?  Tuigimid go furasta cen fáth a gcumtar altanna próis and leabhair próís agus fiú úrscéalta - chun eolas faoi rud éigint a chur in iúl do dhaoine eile, chun cur leis an eolaíocht agus leis an teicneolaíocht i gcoitinne, nó chun caitheamh aimsire nó faoiseamh aigne a thabhairt do leitheoirí.  Ceapaimse féin go gcumtar filíocht ar bhealach cosúil leis, nó ar a laghad comhthreomhar leis an dóigh ina gcumtar ceol.  Tagann an inspioáid ó áit fhíordhomhain sa chroí nó san anam, agus níos minicí ná a chéile ón neamhchomhfhios.  Sé sin, go bunúsach is rudaí  draíochta, fiú misteacha iad iad filíocht agus ceol araon - tagann siad ó shiombóis iontach idir an comhfhios agus an neamhchomhfhios.  Sin an fáth nach feidir le h-aon chumadóir, bíodh sé ina fhile nó ina cheoltóir miniú a thabhairt ar bhrí a bhfuil cumtha aige.

Mar a dúirt me sa phost inné bím ag scríobh liom as Gaeilge.  Ní chumaim dánta anois as Béarla in aon chor, cé go scríobhaim prós an t-am ar fad as an teanga san.  Ceapaimse go bhfeileann rithmeacha agus rímeanna na Gaeilge i bhfad níos éifeachtaí dona smaointe a thagaim chugham ó am go chéile i bhfoirm dáin nó ar a laghad i gcruth roinnt línte fileata.

Mar sin cuirim roinnt cheisteanna orm fhéin ó am go cheile ar chéard atá sna dánta sin a chruthaím ar phár?    Leis an fhírinne a rá faightear ceol mo chroí iontu, ceol ar féidir le h-aon éisteoir nó léitheoir a chloisteáil nuair a théann sé nó sí i ngleic leo. Ar shlí amháin no eile is aistear spioradálta iad mo dhánta, aistear ar thóir na féiniúlachta, ar thóir ghaois de shórt éigin, ar thóir bhrí nó míniú taobh thiar den domhan seo ina mairimid. Is aistear fionnachtaine é chomh maith dom mar faightear léargas eile ar an saol agus aithne níos fearr agus níos doimhne orm féin. Uaireanta bíonn an t-eolas breise seo iontach cabhrúil agus uaireanta eile bíonn an fhírinne searbh. Ach ar dhóigh amháin nó eile caithfidh an scríbhneoir cruthaitheach glacadh le focail mar a fhaigheann sé iad agus mar a thiteann siad óna pheann a fhad is atá sé macánta agus ionraic ann féin. Is í an mhacántacht nó an t-ionracas an bua is luachmhaire in aon saothar cruthaitheach.


Tá trí leibhéal de chaidreamh, ceapaim, sna dánta seo – caidreamh liom féin, caidreamh le leannán agus caidreamh le Dia nó leis an bhfórsa pearsanta nó neamhphearsanta taobh thiar den domhan is den chruinne. Nílim ró-chinnte faoi cad nó cé is Dia ann – uaireanta braithim go bhfuil fórsa pearsanta ann agus uaireanta eile braithim uaim an phearsantacht sin agus is aindiagaí mé ansin. Fágaim ceist Dé oscailte ar fad – níl a fhios agam leis an fhírinne a rá an bhfuil sé nó sí ann ar chor ar bith agus i ndáiríre is amhlaidh gur cuma sa tsioc.

Ach tá caidreamh eile sna dánta seo chomh maith, caidreamh leis an domhan mór, leis an chruinne féin, leis an timpeallacht, leis an dúlra - na sléibhte, na gleannta, na clocha, na crainn, na plandaí, na h-aibhneacha, an fharraige mhór agus leis na h-ainmhithe agus le gach a bhogann mé, le gach a cuireann ag gáire nó ag gol mé. Ceist eile a chíoraim arís agus arís nó fadhb na péine agus fadhb na fulaingte. An féidir iad a shárú? Ní féidir ach féadtar glacadh leo. Is amhail le machnamh spioradálta dom dán a chruthú. An dreac nó an cruth a bhíonn ar aon dán, cuimsíonn sé mothú áirithe ag am faoi leith, ar ocáid faoi leith, in áit faoi leith. Is cuimhim liom bheith ag léamh faoi na scuainí fada bia a bhí sa Rúis díreach tar éis titim don chumannachas. D’fhiafraigh seanbhean de stróinséar a bhí in aice leí cad ba ghairm dó agus arna cloisteáil di gurbh fhile é d’fhiafraigh sí de an mbéadh sé ar a chumas an ganntanas, an easpa bia agus braistintí na ndaoine a bhí sa scuaine sin a chruthú. D’fhreagair an file go mbéadh cinnte. Sin an saothar is dual don fhile, d’aon scríbhneoir cruthaitheach i ndáiríre.
Más cumadóir d'aon sórt thú, ar aghaidh leis an obair agus bail ó Dhia ort agus ar do chuid shaothair.

Filíocht 1

Réamhrá

Bhuel, a chairde, is mithid dom um an dtaca seo post a scríobh anseo ó tharla go bhfuil trí mhí sleamhnaithe isteach ó leagas peann ar phár.  Is fíor-iontach an rud é go bhfuilimid in ann teacht chomh h-éasca sin ar ábhar scríofa as Gaeilge ar an idirlíon sna laethanta nua-aimseartha seo.  Mar sin níl aon leithscéal ag éinne a rá nach bhfuil deis aige nó aici an teanga a léamh, bíodh sé sin ar bhonn laethúil, seachtainiúil nó fiú míosúil.  Bíodh sin amhlaidh, caithfidh mé a admháil anseo go macánta nach léim go leor ábhar scríofa as Gaeilge na laethanta seo agus is cúis náire é sin dom gan aon agó.  Is brónach an rud é, fíorbhrónach i ndairíre nach bhfaighimid mórán deiseanna teanga ársa uasal ár sinsear a úsáid go rialta sa saol thart timpeall, orainn.  Ach sin mar atá cúrsaí.

Filíocht

Rud amháin a mbainim ana-thaitneamh go deo as na laethanta seo ná bheith ag cumadh liom san fhilíocht as Gaeilge.  Bhí mé timpeall fiche bliana d'aois nó tuairim sin nuair a chromas don chéad uair ar dhánta a scríobh, agus leanas ar aghaidh á gcumadh thar na blianta ach ba as Béarla amháin a chumas iad ag an am sin.

An file is mó a chuaigh i bhfeidhm orm sa Ghaeilge ná Seán Ó Ríordáin (1917-1977) toisc a dhoimhne is a bhí na dánta.  Chomh maith leis sin chuaigh rithimí a chainte fhíornadúrtha i gcion go mór orm, a mbinneas is a gceolmhaireacht.  Is cuimhin liom go geal a dhán den chéadscoth "Fill Arís" a léamh i gcomhair na hArdteiste sa bhliain chiniúnach sin, 1976, agus ag an am chuaigh na focail go ndúirt sé go fileata sa dán céanna "bain ded mheabhair//Srathar shibhialtacht an Bhéarla,//Shelley, Keats, is Shakespeare://Fill arís ar do chuid...// go mór i bhfeidhm orm ag an am.  Cén fath go dtabharfadh éinne droim don Bhéarla go h-áirithe dos na mórscríbhneoirí sin a luaigh sé? Ach is amhlaidh gurbh é an paisean is an grá a bhí ina chroí don Ghaeilge ba chúis leis an ráiteas sin uaidh, mar léiríonn a chuid scríbhneoireachta ina dhialanna chomh leathan is a léigh sé litríocht an domhain uilig - mórscríbhneoirí an Bhéarla agus fiú litríocht na Fraince is na Rúise chomh maith.

File eile a chuaigh go mór i bhfeidhm ar an mblagálaí seo ná Mícheál Ó hAirtnéide  (1941 – 1999) a chum a chuid dhánta as Béarla agus as Gaeilge araon.  Sa bhliain 1975 i gcnuasach ar bhaist sé an teideal Farewell to English air d'fhógair sé go soiléir go raibh sé ar intinn aige a dhroim a thabhairt go deo ar chumadh dhánta as Béarla, a rá nach raibh sa Bhéarla céanna ach teanga a bhí oiriúnach amháin do dhíol agus do cheannach muc.    Ina dhiaidh sin chum sé na cnuasaigh seo leanas as Gaeilge:  Adharca Broic (1978), An Phurgóid (1983) agus Do Nuala: Foighne Chrainn (1984). 

Ach ó 1985 d'fhill sé ar chumadh a chuid dhanta as Béarla.  Is amhlaidh gur theastaigh pobal leite i bhfad ní b'fhairsinge uaidh.  Chomh maith leis sin ní raibh rudaí go ró-mhaith ina shaol féin - chuaigh sé ar an drabhlás i ndairíre - alcólaí cruthaithe a bhí ann agus chlis ar a phósadh.  Inchicore Haiku, a chéad cnuasach nua as Béarla a foilsíodh sa bhlian 1985.  Ina dhiadh sin thainig na cnuasaigh Bhéarla seo óna pheann: A Necklace of Wrens (1987), Poems to Younger Women (1989) and The Killing of Dreams (1992).

Ach níor thug sé a dhroim go h-uile is go h-iomlán ar scríobh as teanga ársa a shinsear mar thosnaigh sé ar aistriúchán a dhéanamh ón nGaeilge mar atá: Ó Bruadair: Selected Poems of Dáibhí Ó Bruadair (1985) and Ó Rathaille:The Poems of Aodhaghán Ó Rathaille (1999).  Foilsíodh a dhánta cnuasaithe i ndá imleabhar i 1984 agus i 1987 faoi seach. Bhásaigh an Hairtnéideach ar an tríú la déag de Mhéan Fómhair, 1999 ón alcólachas.

Caidreamh

Is dual dúinn uile caidreamh a dhéanamh lenár gcomhdhaoine. Déantar an caidreamh seo i móran slite – go fisiciúil, go spioradálta agus ar leibhéal na mothúchán. Ar ndóigh baintear úsáid nach beag as bua na cainte is an chomhrá sa chumarsáid chéanna. Ní gá ach smaoineamh ar an méid sin glaonna agus teachtaireachtaí téacsa a dhéantar gach lá sa domhan ar an bhfón póca. Is nádúrtha dúinn fosta litreacha nó ríomhphoist a sheoladh ó dhuine go chéile chomh maith. Tá scríbhneoirí proifisiúnta ann dála an iriseora agus scríbhneoirí cruthaitheacha idir phrós agus fhilíocht mar úrscéalaithe, gearrscéalaithe agus filí.


I dtreo Sainmhínithe

Cad is filíocht ann? Is deacair a rá go baileach ach is fíor a rá go mbaineann sí le h-ord agus le h-eagar na bhfocal nó mar a deir Coleridge, “an focal ceart san áit cheart.” Chomh maith leis sin baineann an fhilíocht go mór le ceol, le rím agus le rithim na bhfocal. Cen fáth go mbíonn daoine againn in ann sleachta fada de dhánta a thabhairt chun chuimhne. Bhuel, ’sé mo bharúil go mbímid in ann seift seo na cuimhne a dhéanamh toisc go bhfuil ceol iontach draíochta ag gabháil le filíocht ar bith. Tagann an ceol seo díreach ón anam agus leanann sí an scríbhneoir mar chompánach ar oilithreach na beatha.

Beirt mhórfhile chomhaimseartha a tháinig faoi anáil chumhachtach na teanga Gaeilge ná Cathal Ó Searcaigh agus Nuala Ní Dhomhnaill, fear agus bean beagnach ar chomhaois atá ag scríobh agus ag cumadh as canúintí Dhún na nGall agus Chiarraí faoi seach. Is cumasach go mór an bheirt acu mar fhilí agus tá siad i gcónaí ag saothrú go dian is go dúthrachtach i ngort na filíochta. Is dual don bheirt acu an obair seo - ní daoine daonna lena n-aidhmeanna curtha i gcrích iad muna mbíonn siad ag cumadh leo sa Ghaeilge. Ní féidir linn dánta le ceachtar acu a léamh gan bheith corraithe ag neart na Gaeilge ó dhá thaobh éagsúla na hÉireann. Braithimid go bhfuilimid i láthair thraidisiún beo beathach seanfhilí na hÉireann nuair a léimid dánta leo. Arís agus arís eile titimid faoi dhraíocht agus faoi chumhacht na bhfocal a thiteann ar pháipéar óna bpeann. Tuigimid go bhfuilimid i ríocht fhíorthábhachtach thobar na Gaeilge. Braithimid mar dheisceabaill agus tumaimid isteach i sruth beo beathach ár dteanga dhúchais.

Ar lean

Cuairt an Dalai Lama ar Éirinn

An Spioradáltacht

Tá a fhios a cách go bhfuil na mílte tuiscintí ar fáil ar cad is spioradáltacht ann.  Sa chás seo tagraím di sa chomhthéacs is leithne ar fad, sé sin le rá ná an cumas domhain atá sa duine daonna ceangal nó nasc a dhéanamh le daoine eile agus fiú leis an bhfórsa atá ina chroí féin agus fiú taobh thiar den chruinne ina iomláine agus ina fairsinge.  Is cuma sa tsioc más Críostaí nó Moslamach nó Iúdach nó Budaí nó fiú aindiagaí thú.  Sa tslí ina bhfuilimse ag baint úsáide as an téarma anseo tagraím don inniúlacht bhunúsach sin is dúil do gach duine atá luaite agam anseo nó do gach duine daonna nasc nó ceangal a dhéanamh le Pointe Socair na Beatha.

Cuairt an Dalai Lama

Taithníonn an Búdachas go mór liom toisc gur féidir brí neodrach oibiachtúil a bhaint as, seachas an brí reiligiúnda, dhiaganta nó chráifeach.  Bím de shíor ag léamh leabhar ar ábhar machnaimh ó phinn scoláirí mar Daniel Goleman, Ram Dass (Richard Alpert), William Johnston, (C.I), Thomas Merton (Cistéirseach)Thomas Keating (Cistéirseach) Tony de Mello, (C.I), Thich Nhat Hanh (ó Vitneam) agus gan dabht ar domhan ó pheann an Dalai Lama féin.  Léim na leabhair seo ar dhóigh neodrach oibiachtúil, ar dhóigh siceolaíoch.  Mar a dúirt mé is cuma sa tsioc i ndáiríre píre cad a chreideann nó nach gcreideann tú!  Ní gá ach bheith oscailte d' Fhírinne na Beatha.

Tá a fhios ag cách na laethanta seo go bhfuil traidisúin nó scoileanna éagsúla den Bhúdachas á gcleachtadh in Éirinn, Búdachas na Tibéide agus Zen san áireamh. Creidim anois gur daingean iad fréamhacha an Bhúdachais inár dtír bheag, thuaidh agus theas, agus is iomaí tearmann breá atá ar fáil dóibh siúd atá suaite cráite ag an saol.  Chomh maith leis sin táid ann a bhfuil gach sórt spioradáltachta á cleachtadh acu, fiú an Spioradáltacht Cheilteach agus Spioradáltacht Dhúchais. 


Feicim go ndeir suíomh gréasain Inis Oírr go bhfeileann a n-áras cultúrtha, Áras Éanna go mór do ghrúpaí ar mian leo cúrsaí a reachtáil i dtimpeallacht chiúin fhrithchaiteach.   Deir an laithreán fós go gcuirtear fáilte chuile bhliain roimh ghrúpaí a dhéanann staidéar ar Spioradáltacht Cheilteach, ar mhachnamh agus ar fhorbairt phearsanta.  (Feictear: Áras Éanna)  Is go díreach sa chomhthéacs seo a dtagraím féin don spioradáltacht!   

Is iontach go deo an Dalai Lama mar dhuine daonna.  Fear é ar bronnadh an Duais Nobel air toisc go ndearna sé éacht chomh mór sin ar son na síochána.  Leanann sé leis an misean nó leis an mbunchuspóir seo i gcónaí gan dabht.  Creidim gurb eisean an duine is iomráití agus is aithnidiúla ar na ceannairí domhanda uilig - bíodh is gur ceannairí reiligiúnda nó polaitiúla iad.  Tugaim féin an leasainm Lama na hAoibhe air toisc chomh áthasach, iontach fairsing is trócaireach is atá a mhiongháire!

Is amhlaidh gur thug Lama na hAoibhe cuid bheag ar a laghad dá dhóchas dúchasach agus dá dhearfacht dhúchasach dochuimsithe do mhuintir na hÉireann!  Go dtéigh tú slán sábhailte ar do bhóthar, a Dalai Lama!

Sa Tóir ar an Aisling Arís!

Nuair a cailleadh Luachanna na hAislinge



Dhá chapall: Trá Dhomhnach Bhait, Meitheamh 2008

Níl dabht ar bith ann ná gur chailleamar, sinne Éireannaigh nó Gaeil atá i gceist agam anseo gan aon agó, ár mbealach i gceo trom millteanach ré an Tíogair Cheiltigh.  Leanamar an Droch-Aisling, Aisling an Rachmais nó Aisling an tSaibhris amháin.  Tá cara liom a deir gur shórt frithfhreagartha ar an nGorta Mór a tharla sna blianta cinniúnacha sin 1845-1848 nuair a thréig an tír go léir nach mór na seanluachanna i bhfábhar luachanna bréagacha an ábharachais agus an tomhaltachais.  Sea, leanamar an Droch-Aisling agus sa deireadh thiar bhíomar gafa i dTromluí uafásach na féimheachta.

Sa Tóir ar an Sean-Aisling Arís 

Cad a bhí sa tSean-Aisling?  Bhuel, bhí luachanna bunúsacha ann cosúil le cuidiú lenár gcomharsana, luachanna a bhaineann leis an gcomhphobal, luachanna a bhaineann leis an mbeagán seachas an mórán, leis an dóthain seachas an bharraíocht.  Le linn ré an Tíogair Cheiltigh ní raibh aon mhaith sa dóthain.  Is sa bharraíocht amháin a bhí an fiúntas.  Ar bhealach chailleamar ár n-anam, fiú anam na tíre leis an fhírinne a rá.  Is cuimhin liom nuair a bhí me i mo pháiste beag bídeach go mbuaileadh uncail linn isteach inár dtigh-ne agus go n-insíodh se seanscéalta dúinn, agus tharla sin i mBaile Átha Cliath agus ní in aon bhaile beag thíos faoin tuath.  Ach, mo léan, tharla sin sna seascaidí is sna luathsheachtóidí den chéad seo caite.  Na laethanta seo bíonn paistí beaga agus déagóirí gafa i gcluichí ríomhaireachta don chuid is mó.  Tá ré na leitheoireachta marbh nach mór.  Sin luach mhór amháin eile a bhí againne mar ógánaigh - bua na léitheoireachta. Sin rud tábhachtach, rud nach féidir a mheas nó a luacháil i gcultúir ar bith.  Ní féidir luach airgeadúil a chur ar shamhlaíocht an duine dhaonna.  

B'shin a thuig ár scríbhneoirí chumasacha mar W.B. Yeats, J.M. Synge agus James Joyce féin.  Thuigeadar go domhain an tábhacht agus an éifeacht a bhí sa tsamhlaíocht mar bhua luachmhar d'aon phobal ar bith, d'aon náisiún ar bith ar dhomchla an domhain bhig ghlais seo.  Mar a dúirt Stephen Dedalus, agus gan dabht ar domhan ba é an Stephen Dedalus seo an carachtar ba ghaire ina gcuid leabhar do phearsantacht Joyce féin.  D'fhág sé tír na hÉireann chun a Aisling fhéin a leanúint.  Séard a chuir sé roimhe mar aidhm in a shaol nó: "to forge in the smithy of my soul the uncreated conscience of my race."

Filleadh ar na Sean-Luachanna

Spéir ar Thrá Bettystown, Iúl 2008

Is amhlaidh go bhfuil gaois na h-aoise sna sean-luachanna sin mar chosain agus chothaigh siad seanfhundúirí ár gcultúr síos tríd na h-aoiseanna.  Sin iad na luachanna a chailleamar le linn ré an Tíogair Cheiltigh - atá adlactha faoi dheireadh, Buíochas leis na Déithe uilig.  Ceapaim go bhfuil ceacht tábhachtach foghlamtha againn, sé sin nach féidir droim láimhe a thábhairt leis an gcultúr agus leis na luachanna suntasacha a ghabhann leis.  Sin a bhí i gceist, ceapaim leis an bhfuinneamh agus leis an spriorad agus leis an anamúlacht agus leis an spraoi dosmachtaithe a bhí so-fheicthe agus so-mhothaithe fiú sna paráideanna Lá 'le Phádraig a tharla ar fud an domhain mhóir nach mór, in aon áit ar chuir an Diaspóra Gaelach fúthu ní amhain sna seanlaethanta ach sa nua-haois chomh maith.

Ar an gcaoi chéanna sin a bhí i gceist i gcuairt an taoisigh ar Washington.  Sé sin, bhronn Éanna Ó Cionnaith i bhfad níos mó ná babhla seamróige ar Uachtarán na Stát Aontaithe.  I ndairíre píre bhronn sé Aisling Nua, Aisling na Sean Éireann agus na Nua-hÉireann, Aisling na SeanGhael agus Aisling na Nua Ghael ar Obama.  Agus bhronn an tUachtaran Óbama Aisling Gheal thar n-ais ar an Taoiseach agus fianaise na hAislinge ar fáil sa chuairt a thabharfaidh sé orainn anseo i Mí Bealtaine.  Ní feidir clabhsúr a chur leis an alt beag seo agam gan tagairt a dhéanamh d'oráid bhreá chorraitheach a rinne an tIar Uachtarán Bill Clinton le déanaí nuair a bhí sé ag caint ag lón speisialta sa New York Yacht Club, áit ar bhronn sé duais bliantúil iris Irish America ar John L Lahey, fear a bhí bainteach in eagrú Pharáid Lá 'le Phádraig le ní ba mhó ná tríocha bliain sa mhórchathair sin.  Seo mar a dúírt Clinton:

“Somehow, we need to help our friends there not just to recover but to keep their heads on straight while they are recovering.” Ireland, he said, had voted to make a new beginning by way of a political change.

It should never be assumed again, he said, that any given level of prosperity was permanent, that any economic arrangement could not be improved, and that any clever thing done might not be tinged with a little arrogance carrying the seeds of its destruction. “We should remember that what we loved about Ireland was how green and beautiful it was . . . how beautiful the poetry and prose were . . . and how wonderful the music and the dance are.”

Mr Clinton said he was convinced if everybody had “30 lucid minutes” before passing away, almost nobody would use them to think “how cool it was when we got rich”. He added: “We would think about who we liked and who we loved and how the flowers smelt in the springtime . . . when we made the passage from youth to adulthood . . . and what it was like when our children were born or when we gave our daughters away at the altar.”

Mr Clinton said the thing people loved about Ireland had almost nothing to do about whether it was financially successful or not.  “It was what it was at the core. Ireland will be great and prosperous and wonderful again, simply by recovering what it is at the core. So it is for us not only to give advice, investment and support, but to scrape away the barnacles which have clouded the vision of the place we love.” (Buail ar an nasc seo: Irish Times )

Nach fíor dhó, a chairde?

Dóchas vs Éadóchas

Ceannasaíocht

An rud is mó a bhí de dhíth ar Éirinn le linn chomhrialtas Fhianna Fáil agus na nGlasach nó easpa ceannasaíochta.  Bhí sé sin thar a bheith soiléir.  An lá cinniúnach úd nuair a bhailigh na h-iar-airí den chomhrialtas lofa sin i dTeach Farmleigh i bPáirc an Fhionnuisce agus gur thánadar go léir ina gcarranna stáit - mercs agus a leitheidí - amhail is gur phrionsaí meánaoiseacha iad bhí sé soiléir go raibh an port seinnte ag an rialtas céanna.  Bhíos féin ag éisteacht le clár raidio Joe Duffy - gídh is nach maith liom an clár céanna - an lá sin nó b'fhéidir an lá dar gcionn - ní cuimhin liom go baileach anois, ach is cuimhin liom go rí-shoiléir an méid fuatha is a bhí ag na gnáthdhaoine a bhí i dteagmháil fóin leis an seó leis na boic sin is iad ag sodar i ndiaidh na n-uasal.  Dúirt cainteoir amháin gur chuir an radharc mhustrach mhórchúiseach sin des na h-airí is iad go léir ina gcarr féin, duine ar duine, réim na gCumannach sa Rómáin faoin deachtóir Nicolae Ceaușescu i gcuimhne dhó.  Is liosta le h-áireamh na rudaí amaideacha agus fiú leithleiseacha a rinne an lucht riaracháin chéanna ach cur amu ama a bhéadh i gceist iad a liostáil anseo.  Ach an rud ar mhaith liom béim a leagan air anseo díreach ná nár thugadar aon cheannasaíocht fhiúntach ar bith d'éinne ar bith.

Éanna Ó Cionnaith agus an Cheannasaíocht

Nach iontach an fhíorchaoin fháilte a fearadh roimh an Taoiseach Nua sa Teach Bán i Washington Mheiriceá inné.  Agus nach iontach mórtasach iad na h-oráidí a thug sé fad b'ann dó.  Gan dabht ar domhan d'fhág sé an t-iarThaoiseach Cowen faoi scáth mór.  Státaire cumasach amach is amach atá in Éanna Ó Cionnaith, agus nílimse im' bhall d'Fhine Gael ná d'aon pháirtí polaitíochta eile.  Rinne mé an rud ceanann céanna is a rinne mo chomh-Éireannaigh is mo chomhshaoránaigh, sé sin, vótail me i gcoinne Fhianna Fáil toisc gurbh iadsan a dhíol an tír ar bhabhla anraith ("mess of pottage") má cheadaítear dom meafar ón Sean-Thioma a úsáid anseo.  Easpa ceannasaíochta den chéad scoth a bhí i gceist maidir leis an sean-rialtas lofa sin.  Ach tá sé sin go léír caillte i gceo tiubh an am ata caite.  Caithfimid maireachtáil san am i láthair.  Ta ré nua polaitíochta ann anois in Éirinn.  Tá ceannasaíocht chumasach dá cur i bhfeidhm.  Tá gearrthaí siar déanta i bpá, i sochair chomhchineáil, i gcostaisí cothabhála agus i gcarrannaí stáit d'airí agus d'iarThaoisigh.  Agus nach tráthúil é sin sa deireadh thiar?

Ar aon nós tá an lámh in uachtar anois ag an Dóchas ar an Éadóchas.  Sheas Fianna Fáil agus a gcomhleacaithe na Baincéirí mímhacánta agus na Forbróirí mí-ionraice don Éadóchas im' thuairimse.  Nach rí-chumasach dóchasach iad na páráideanna Lá 'le Phádraig a tharla ní h-amhain ó cheann ceann na tír seo ach ins na mórbhailtí eile ar fud an domhain mhóir, cathracha cosúil le Nua Abhrac Mheiriceá mar a ndeachaigh an Diaspóra Gaelach mar a thug an t-iarUachtarán Máire Nic Róibín ar na mílte imircigh ó Éirinn chuig gach cearn den phlainéad beag glas seo.

Agus tuar mór dóchais é dúinn go léir in Éirinn go bhfuil Uachtarán na Stát Aontaithe Barak Óbama le teacht go hÉirinn go luath - Dúirt sé go dtabharfaidh sé cuairt oifigiúil orainn i Mí Bealtaine ar a bhealach chun na Breataine.   Slán go deo leis na seanlaethanta leithleasacha Fhianna Fáil lofa agus fáilte Uí Cheallaigh roimh ré nua an Dóchais leis an gComhrialtas Nua!  Tá ré an Éadóchais adlactha agus ré an Dóchais ar tí tosú!

Todchaí na Tíre agus Todhchaí na Teanga

Seanbhád in Árainn Mhór

Bhuel tá an iomarca ama sleamhnaithe isteach ó scríobhas puinn ar phár na blagchruinne anseo in Aisling!  Déanta na fírinne, a léitheoirí díle, caithfidh mé an botún sin a réiteach anois díreach.  An bhfuil sibh bréan fós de na polaiteoirí agus de na h-ábhair pholaiteoirí agus a gcomhleacaithe atá ag fánaíocht thart ó dhoras go doras ag lorg vótaí dóibh féin nó dá n-iarrthóirí san ollthoghchán atá ar tí titim amach?  Táimse!  Is amhlaidh go bhfuilimid go léir tinn tuirseach den bhladar a bhíonn ar bhéal gach duine acu - ag cáineadh agus ag fáil lochta ar a chéile.  I ndáiríre píre is deacair muinín a bheith againn as an gcóras polaitíochta féin i ndiaidh dos na polaiteoirí (cuid acu ar a laghad) an méid sin caimiléireachta agus corbtha a dhéanamh.  Táim féin ag gríosadh na buachaillí a bhfuil in aois vótála dul amach agus a vótaí a chaitheamh ar son an daonlathais féin, agus tá sé sin deacair go leor a dhéanamh de bharr na h-easpa suime atá acu sa chóras polaitiúil!

Ach is ar staid na Gaeilge atá m'aird fhéinig dírithe na laethanta cinniúnacha seo.  Tá Éanna Ó Cionnaith (Enda Kenny) agus a lucht leanúna i bhFine Gael ag rá go bhfuil sé ar intinn acu deireadh a chur leis an Ghaeilge éigeantach díreach i ndiaidh an Teastais Shóisearaigh.  Cuireann an intinn sin imní orm (agus ar a lán againn gan dabht ar domhan) faoi thodhchaí na Gaeilge mar theanga labhartha.  Go dtí le gairid (nuair a d'éirigh mé as an ngnáthmhúinteoireacht ranga le bheith i mo mhúinteoir do dhaltaí a bhfuil riachtanais speisialta oideachais acu) bhí tuairim is tríocha bliain dem' shaol caite agam i mbun theagasc na Gaeilge do gach leibhéal scoláire sa mheánscoil. 



Aillteacha Áranna Móire

 Caithfidh mé a rá nach n-aontaím in aon chor leis an bplean seafóideach seo atá ag Fine Gael.  Ceapaim gur smaoineamh éadomhain éadrom é,  baoththuairim nár thug siad go leor ama dhó ar chor ar bith.  Is ar na cúiseanna seo leanas a cheapaim gur baoththuairim seafóideach áta ann:  (i) Más í ár gcéad theanga an Ghaeilge de réir an Bhunreachta nach náireach an rud é gan í a bheith ar eolas - bíodh sé sin beag nó mór - ag saoránaigh na tíre? (ii) Nach mbéadh saoránaigh tíortha eile ag gáirí fúinn anois nuair atá an Ghaeilge aitheanta mar theanga oifigiúil sa Chomhphobal Eorpach agus sinne ag tabhairt droim láimhe di sa chóras oideachais?

(iv) Pointe tábhachtach eile, fiú rí-thábhachtach, leis an fhírinne a rá, ná cad faoi phostanna na múinteoirí Gaeilge?  Agus smaoineamh eile - (v) cad a tharlóidh ansin do na scoileanna samhraidh sna Gaeltachtaí éagsúla?  Nach gcaillfidh muintir na Gaeltachta - na mná tí go speisialta - a gcuid ioncaim bhliantiúla?  Nach loitfear na comhluadair is na pobail bheaga éagsúla a labhraíonn an Ghaeilge de bharr easpa airgid má théitear ar aghaidh leis an smaoineamh seafóideach baoth millteanach seo?  (vi)  Cén t-éileamh a bhéadh ar an nGaelscoilíocht ansin fiú? 

Táim díreach tar éis alt breá tomhaiste cothrom a léamh san Irish Times.  Alt atá ann de chuid Mhíchíl Uí Rúairc ar múinteoir le Gaeilge agus cainteoir binnbhriathrach deisbhéalach ó dhúchas é, chomh maith le bheith ina fhile cumhachtach agus iriseoir breá.  Is díreach ar an ábhar céanna - sé sin éigeantas na Gaeilge mar ábhar scoile agus todhchaí na teanga sin - atá faoi chaibidil ag an Ruairceach.  Is féidir teacht ar a shár-alt ag an nasc seo leanas: Beatha nó Bascadh Irish Times Seo sliocht beag óna alt:

Ceist chonspóideach í ceist na Gaeilge éigeantaí, ar ndóigh. Is ionann éigeantas agus riail agus bíonn fadhb ag an-chuid daoine óga le rialacha. Ar an dtaobh eile de is léim chandaim atá ann ó ábhar scoile éigeantach go hábhar roghnach.

Bíonn ísliú stádais i gceist le hábhar roghnach i gcónaí. Is í an Ghaeilge teanga oifigiúil an Stáit de réir Bhunreacht na hÉireann. Ar an ábhar sin is “teanga chosanta” í agus caithfear í a chaomhnú nó an gcaithfear? Deir saineolaithe áirithe agus páirtí polaitíochta nó dhó go mba chóir bogadh ar aghaidh agus an t-éigeantas a bhaint agus an roghnachas a chur ina áit.

Sa bhliain 1974, nuair a bhí comhrialtas d’Fhine Gael agus de Pháirtí an Lucht Oibre i gcumhacht, cuireadh deireadh le riachtanas le haghaidh pas sa Ghaeilge chun Scrúdú na hArdteistiméireachta a bhaint agus chun post a fháil sa státseirbhís.


B’é toradh na reachtaíochta sin ná gur fágadh an Ghaeilge in áit na leathphingine sa státseirbhís ó shin le státseirbhísigh áirithe gan aon Ghaeilge acu nó níos measa fós, namhdach ina leith.

Aontaím go h-uile is go h-iomlán leis an méid atá raite ag an Ruairceach ansin thuas.  Gan dabht ar bith bhéadh ísliú stádais i gceist maidir leis an nGaeilge.  Ní bheadh sí ar an leibhéal céanna fiú leis na teangacha roghnacha eile mar Spáinnis nó Fraincís nó Gearmáinis ar a bhfuil níos mó fáil ag scolairí ar thaisteal chuig na tíortha seo.  Ní smaointeoidis ar dhul chuig na Gaeltachtaí ach an oiread. 

Tá mo dheartháir féin ag obair sa Státsheirbhís agus eisean an t-aon duine amhain in a oifig - i Roinn na nOibreacha Poiblí - a bhfuil an Ghaeilge ar a thoil aige.  Níl ar chumas éinne eile san oifig litir a chumadh nó a scríobh i gcéadtheanga na tíre.  Is náire an-mhór é sin ceapaim.

Mar mhúinteoir le taithí tríocha bliain sa seomra ranga ag teagasc na Gaeilge, ach éirithe as le déanaí, caithfidh mé a rá gur mhúin mé daltaí de gach leíbhéal ó bhonn go gnáth go h-árdleibhéal sa teanga sin.  Gan dabht ar bith thugas faoi deara na daltaí sin nach raibh suim dá laghad acu ina dteanga dhúchais, ach caithfidh mé a admháil gur mhionlach a bhí i gceist i gcónaí.  D'admhaigh buachaill lag amháin liom díreach inniu, buachaill a raibh díolúine faighte aige ó fhoghlaim na Gaeilge go raibh áiféala air nach raibh sé in ann fiú abairt a rá i nGaeilge - teanga a sheanmhuintire.  Fiú má tá an bonnleibhéal á leanúint ag scoláire thiocfaidh leis comhrá bunúsach a dhéanamh i dteanga a shinsear.

Na laethanta seo agus go leor aíonna nua-thagaithe isteach sa tír ón Rúis, an Laitvia, an Liotuáin, an Nígéir,  an Aifric Theas, an Bhraisíl agus ón tSiombáib  - chun na tíortha óna bhfuil scoláirí nua-thagaithe ins an scoil s'againne - tuigeann ár ndaltaí dúchasacha tábhacht na Gaeilge maidir lena bhféin-aitheantas mar Éireannaigh nó mar Ghaeil.  Ní Gaill muid!

Mar bhuille scoir ba mhaith liom a rá go bhfuil cumhacht rí-thábhachtach ag gach teanga dhúchasach.  Mar a dúirt mé is cuid bhunúsach í an Ghaeilge mar chuid lárnach dar bhféinaitheantas, agus fiú dár féin-aithne chomh maith.  Mar dhuine a bhfuil an Iodailis ar a thoil aige chomh maith tuigim go dtugann gach teanga a draíocht speisialta féin leí agus a módh speisialta smaointe.  Mar sin ba chailliúint mhór dúinn mar Ghaeil dá gcaillfí an Ghaeilge.  Bheimis i bhfad níos boichte mar naisiún agus mar dhaoine ina éagmais!