An Naoú Litir den seanaibítir
Is mór an náire dom é go bhfuil achar fada imithe tharainn ó scríobh mé sna leathanaigh seo an uair dheireanach. Tá go leor fáthanna nó cúiseanna leis an easnamh uafásach seo. Ar an gcéad dul síos bhí mé as baile nó ar laethanta saoire san Iodáil agus in Éirinn, go raibh méachan mór oibre le déanamh agam sa bhaile agus ar scoil, agus go raibh me gnóthach leis an dá bhlag eile atá agam.
Ach caithfidh me a adhmháil gur cuid thábhachtach de mo shaol í an Ghaeilge. Cé nach bhfaighim cleachtadh sa bhaile bainim úsáid aisti ar scoil. Is múinteoir le Gaeilge mé a bhfuil tuairim agus aon cheathrú d’aon chéad amháin curtha isteach agamsa ag an gclár dubh. Cén fáth nach mbeinn tuirseach den seomra ranga nó den mhúineadh i ndiaidh na tréimhse fada seo? Ar shlí amháin tá an ráiteas seo thar a bheith fíor, ach ar an taobh eile den scéal is bréag cruthanta é! Is bréag cruthanta é mar cé go bhfuilim tuirseach nílim bréan den mhúineadh. Is geal liom bheith ag deighleáil le daoine óga, go h-áirithe iadsan idir ceithre bhliana déag d’aois agus ocht mbliana déag d’aois. Chomh maith leis sin tá suim ag cuid bheag acu ina dteanga dhúchais agus tá meon cuíosach dearfach ag a lán acu ina leith. Admhaím go bhfuil meon uafásach diúltach ag a lán eile ina h-aghaidh.
Bíodh sin is uile tá sé mar aidhm agam anseo leanúint ar aghaidh ón áit ar chríochnaigh me leis an sean aibítir.
An íodha nó an “i” nó an naoú litir den aibítir. An t-aistriúchán Béarla ar an litir seo ná “The ivy tree" nó fiú "the yew tree". Ós rud é go dtugtar “gath” ar an G gaelach uaireanta agus go gciallaíonn an litir sin an planda“ivy” sa Bhéarla agus go bfuil béaloideas na litreach sin mínithe agam sa pbost a scríobh mé faoin “g” cheana féin cloífidh me leis an míniú ar “ivy tree”. Nuair a sheiceálann tú an Ghaeilge ar “yew tree” in aon nuafhoclóir faigheann tú an focal “iúr”. Ach is breá liom an focal “íodha” mar fuaimíonn sé cosúil leis an litir féinig.
Tá duilleoga síorghlasa an íodha an-nimhneach go deo agus mar sin is siombal iontach é den bhás. Ta an t-adhmad féin an-chrua agus is siombal maith é chomh maith den tsíoraíocht nó den saol atá le teacht. Faightear an íodha (na h-íodhadha) go flúirseach sna reiligí agus gan dabht taobh le séipéil. Cuireadh na h-íodhadha chun teoranacha an tséipéil a leagadh amach. Tá an focal “íodha” bainteach leis an focal SeanGhaeilge “fid nemed” nó “sacred grove”. San Albain deirtear go bhfaigheann an t-oileán beag “Iona” nó Oileán Í a hainm ó chrann an íodha.
Chomh maith leis an méid thuas tá traidisíun eile ann a deireann gur cuireadh Íosa Chríost chun báis ar an gcrann seo toisc go bhfuil sé chomh baintach sin leis an mbás agus leis an síoraíocht. In Éirinn fadó dheintí bachaill na n-easpag as adhmad an íodha ar an gcúis seo.
Maireann an íodha sách fada, i bhfad níos mó na céad bliain. Tá sé ráite is scríofa fiú gur chodlaíodh Suibhne Geilt nó "Mad Sweeney" sna crainn seo agus go h-áirithe sna h-iodhadha i nGleann Bolcáin.
Toisc gur deineadh soithigh, boghanna, saighid, sleánna, agus doirse, frámaí fuinneoige agus rl as an adhmad seo ba cheann de chrainn uaisle na coille é an íodha, ball dena Airig Fedo.
