An Seachtú litir d’Aibítir na Ghaeilge.
Tá achar fada ann ó scríobh mé aon rud sa bhlag seo. Maithigí dom é, a léitheoirí. Bhíos ró-ghnóthach ar scoil ar ndóigh! Chomh maith leis sin bhuail slaghdán samhraidh mé agus níor dhoiligh dom é a chur díom – tá cuid bheag de fós orm. Anois ar aghaidh leis na h-iontrálacha ar ár n-aibítir cháiliúil.
Tugtar “gath” nó, níos minicí “gort” ar an G gaelach. Ciallaíonn an litir seo an planda“ivy” nó“field” sa Bhéarla. Tugtar “eidhneán”nó “eidheann” ar an ngath nó ar an ngort sa nua-Ghaeilge agus san alt seo bainfidh me úsaid as an téarma nua-ghlactha seo. Tá an t-eidhneán ana-áisiúil ar fad chun seanbhallaí gránna a chlúdach. Is san Eoraip is mó a bhaintear úsaid as an bplanda úsáideach seo, sé sin le rá gur minic a fhéachtar ar an eidheann mar fhiaile sna Stáit Aontaithe mar ionsaíonn sé na crainn ansin murab ionann agus san Eoraip mar a mbíonn na geimhrí níos measa.
Sa traidisiún tá an t-eidhneán bainteach leis an bhfiniúin – tá a gcuid dhuilleoga ar an gcruth ceanann céanna – i bhfoirm triantáin nó fiú I bhfoirm an chroí ar ndóigh. Go deimhin, is amhlaidh go bhfuil an carúl Nollag san “The Holly and The Ivy” cloiste go min-minic againn uilig. Gan dabht ar domhan tuigimid go h-éasca go bhfuil caora an chuilinn bainteach le dath na fola – dath dearg fhuil Chríost. Ach tuigtear go forleathan go bhfuil siombalachas ársa págánach i bhfad níos sine sa chúlra chomh maith. San aimsir réamhchríostúil bhíodh garsún gléasta i gculaith déanta as duilleoga an chuilinn agus an cailín gléasta is ceann déanta as duilleoga an eidhneáin agus do théidís timpeall an bhaile gléasta mar sin – sé sin ag tabhairt an nádúr mar a déarfá díreach tríd an chuid is dorcha den bhliain – am na Nollag.
Sa dá traidisiún – sa Phágántacht agus sa Chríostaíocht – tá an t-eidhneán ( agus an cuileann ar ndóigh) fite fuaite leis an síoraíocht agus leis an aiséirí ó na mairbh. Deir saineolaithe áirithe go bhfuil Íosa Críost féin bainteach leis an seandia Rómánach san Bacchus nó leis an dia Gréigeach Dionysus – déithe araon na fíona agus an óil alcólaigh. Deir siad go bhfuil baint ag an eidhneán agus an cuileann leis an mbeirt acu. In Éirinn deirtear go gcónaíonn an dreoilín bocht, a ndéantar fiach air go traidisiúnta lá Fhéile Stíofáin, san eidhneán.
Chomh maith leis an méid atá luaite agam thuas tá traidisiún eile ann – traidisiún ceangailte le hOíche Shamhna. In áiteanna in Éirinn sna seanlaethanta chuireadh gach duine sa teaghlach duilleog amháin den eidhnéan i mbáisín uisce thar oíche agus an mhaidin dar gcionn thagadh siad ar ais féachaint an raibh aon athrú tagtha ar na duilleoga. Na daoine nár tháinig aon athrú dá laghad ar a nduilleoga mhairfidís le bliain nó níos mó gan ghalar ar bith. Na daoine eile, bhuel, fágfaidh mé fúibh an cheist sin a fhreagairt.
