An Seachtú Litir déag den Seanaibítir
Is í an “teithne” nó an “teine” nó an T an seachtú litir déag den aibítir. Ciallaíonn “teithne” “furze” i mBéarla dar leis an Duiníneach ach nílim in ann teacht ar ainm na litreach seo ná ar an bhfocal féin in aon cheann dena gnáthfhoclóirí. Gan dabht tugann siadsan an focal “aiteann” ar “furze”. Mar an gcéanna leis an foclóir idirlíne www.focal.ie , níl sé ann ach an oiread. Bíodh sin mar atá leanfad ar aghaidh le píosa beag scríbhinne ar an aiteann.
Tá trí fhocal ann i mBéarla ar “aiteann” mar atá: “gorse”, “whin” agus “furze.” An rud is suntasaí faoin tor iontach álainn seo ná na bláthanna fíorbhuí atá beagnach faoi bhláth de shíor air. Bhaintí úsáid as an adhmad dosna tinte sna seanlaethanta. Fiú nuair a dhóitear nó nuair a ghearrtar go talamh é athfhásann sé tapaidh go leor. Uaidh sin is siombal an tsaibhris agus na torrthúlachta é an t-aiteann.
Tugann Mac Coitir seanfhocal nár chualas riamh im’ shaol go n-uige seo: “An t-ór faoin aiteann, an t-airgead faoin luachair agus an gorta faoin bhfraoch: Gold under the furze, silver under the rushes and famine under the heather.” Nach álainn é an seanfhocal sin, a chairde! Seanfhocal, gar go leor don cheann seo ná ceann a fhaightear i gCo. Chiarraí: “Mac rí an t-aiteann, mac bodaigh an fraoch: Furze is the son of a king, heather the son of a beggar.”
Luann an Coitireach trí nó ceithre cinn de scéalta béaloideasa faoin aiteann agus a shaibhreas. Seo ceann an-ghairid ar fad: Chuaigh fear in aimsir tráth chun aiteann a bhaint ar fheirm áirithe ar tuarastal scillinge don lá. Chomh luath is a thosnaigh an fear oibre bocht ag obair ar an tor aitinn thit scilling amach ar an talamh roimhe. Ní raibh air mar sin aon obair a dhéanamh an la úd!
Lá Bealtaine thugtaí bláthanna isteach sna tithe, chuirtí é ar an bhfardhoras nó fiú sa tuí chun ádh a thabhairt do mhuintir an tí nó chun an samhradh a bhrostú isteach. In áiteanna éagsúla ar fud na tíre chuirtí aiteann in áiteanna bainteach le bainne nó le h-im chun na síóga a choiméad ó chur isteach nó amach ar na táirgí seo!
D’úsáidí an t-aiteann chun na beithígh nó an stoc a chothú, chun leaba agus fothain a thabhairt dóibh. In a lán áiteanna ar fud na hÉireann dhóití na toir aitinn san earrach nó i dtús an tsamhraidh chun na péacáin nó na buinneoga (young shoots - feictear www.focal.ie ) óga a mhealladh chun saoil. Thugtaí na buinneoga don stoc agus d’úsáidtí an luaithreach mar leasú talún. Bhaintí úsáid as an adhmad chun camáin nó maidí siúil a dhéanamh.
