Is amhlaidh nach bhfuil aon mhódh múinte chomh cumhachtach tarraingteach agus fiú eifeachtach le scéal a insint nó a aithris. Na blianta ó shin leigh mé na leabhair iontacha a scríobh Bryan MacMahon, gearrscéalaí cumhachtach Éireannach. I leabhar amháin a scríobh sé, leabhar iontach dar teideal The Master, dúirt se gurbh é bua na scéalaíochta an bua ba mhó a bhí aige le linn a shaol múinteoireachta. Is maith is cuimhin liom chomh maith m’uncail Tomás, deartháir mo mhátharasa, ag insinst scéalta dúinn agus muid óg. Ní túisce é tosnaithe ar scéal nó go rabhamar bun ós cionn sáite i bpé eachtra a bhí á h-aithris aige.
Go deimhin níl aon rud chomh suimiúil tarraingteach le scéal béaloidis. Nuair a bhíos i mo leaid óg hhainainn an-taitneamh go deo as na seanscéalta a léimis sna seanleabhair scoile. Is maith is cuimhin liom a leithéidí mar Oisín i dTír na nÓg, Clann Lír nó Conas Mar a Fuair Diarmuid an Ball Seirce nó Uidhe Clann Uisnigh á n-aithris ag ár múinteoirí nó a léamh againn-ne ar scoil. Chuaigh na seanscéalta i gcionn go mór orainn mar bhí bua na scéalaíochta ag na seanscéalaithe nó ag na seanchaithe nó fiú ag ár seanmhúinteoirí féinig. D’fhoglaimíomar uathu cumhacht agus áilleacht na samhlaíochta. Chuaigh rithimí na bhfocal fiú i gcionn nó i bhfeidhm orainne. Ní gá bheith i do mhórscoláire amhail a leithéidí mar Joseph Campbell chun tuiscint a bheith agat ar cé chomh tábhachtach is a bhí na seanscéalta d’ár bhféinaithne nó d’ár bhféinaitheantas mar chine ar leith agus fiú d’ár bhféinmhuinín asainn féin mar náisiún leithleach i measc naisiún eile an domhain.
Léigh me seanscéal uair amháin faoi dhéagóir óg a bhí ag fás aníos. Uair amháin chuaigh an fear óg amach chuig tigh áirneáil “ag bothántaíocht” mar a thugtaí air seo ó dheas sna Gaeltachtaí sa tseanaimsir. Nuair a shroich sé an tigh d’éist sé leis na scéalta is na hamhráin ó bhéal na ndaoine a bhí bailithe, ach nuair a iarradh air scéal d’aithris, mo léan, ní raibh scéal ar bith aige. Séard a bhí i gceist leis an scéal suntasach suimiúil seo ná gur rud mór é scéal traidisiúnta nó amhrán ó na seanlaethanta a bheith ar eolas agat chun tú féin a chur in iúl sa chomhluadar nó chun féinaithne agus féinmhuinín a bhaint amach duit fhéinig.
An seanfhocal a chuir ag smaoineamh anseo mé na an ceann sin a deir: “giorraíonn beirt bothar” Chuirtí an seanfhocal seo i mbéal an Ghobáin Saoir – soar chloiche mór cailiúil a bhí ins an nGobán céanna a d’iarr ar a mhac an bothar a ghiorrú lá dá ndeachadar amach ar thuras áit eigin. Níor thuig an mac cad a bhí i gceist ag a athair. Is ansin a mhínigh an t-athair an seanfhocal cumhachtach seo, sé sin nuair a thosaíonn beirt nó níos mó ag caint is ag comhrá is ag cur tré cheile nó ag insint nó ag aithris seanscéalta is amhlaidh go ngiorraíonn siad an turas. I bhfocail eile, sé sin le rá, nach mothaíonn siad an t-am ag sleamhnú isteach nuair a bhíonn siad ag caint is ag malartú scéalta le chéile. D’fhoghlaim an mac scéal cumhachtach agus seanfhocal cumasach an lá sin. Bígí ag insint scéalta is ag giorrú na mbóithre mar sin!!
Thuas ag barr an phoist seo ta beirt de mo chairde a bhfuil suim acu sa Ghaeilge. Glacadh an grianghraf gar do Ghleann Choilm Chille i nDún na nGall cúpla bliain ó shin!
