Dán ón mBlascaod Mór
Is deacair an rud é grá do dhuine nó grá d’áit éigint a shéanadh. Téann an grá go domhain faoin gcraiceann agus isteach ins na cnámha fiú – téann sé isteach go dtí an smior! Ón uair a léigh mé Fiche Bliain ag Fás agus mé im’ dhéagóir – timpeall a sé déag is dócha – thiteas i ngrá leis an mBlascaod Mór agus le h-ionraiceas agus misneach na seanfhundúirí sin a chaith a saol ar an gCloch mhór uaigneach sin. Daoine ar leith ab ea iad agus gan dabht ar domhan bhí an ceart ag Tomás Ó Criomhthain, an chéad mhórscribhneoir a tháinig ar an saol ina measc, “ní bheidh a leithéidí arist ann.”
Caithfidh mé a admháil gur léas leabhar Uí Shúilleabháin (Fiche Bliain ag Fás) as Béarla ar dtús toisc nár cheap mé go raibh neart Gaeilge agam ar dtús. Ach ós rud é gur thiteas bun ós cionn i ngrá leis an leabhar iontach seo chuaigh mé ar ais díreach go dtí an leabharlann agus fuaireas an bonnleagan Gaeilge agus d’éirigh go geal liom an téacs a léamh agus a thuiscint.
Tiocfaidh me ar ais chuig litríocht iontach an oileáin seo a luaithe agus is féidir liom sna postanna beaga seo, ach anois ba mhaith liom ceann des na dánta is ansa liom ón mBlascaod Mór a chur i gcló anseo. An file atá i gceist ná Micheál Ó Guithín (1904- 1974), duine de chlann Pheig.
Ciúnas i gCom Oíche
Ciúnas i gcom oíche
Is gleithreán gaoithe i measc na gcraobh
Uaigneas is diamhaireacht is coífeacht –
Sin iad mo mhaonsa ar feadh mo shaoil.
Síoraíocht an oíche dhomsa
Ag gluaiseacht go righin réidh –
Ugh! nach ioma cuma go dtagann tuirse
Ar ansacht an duine a bhíonn leis féin.
Síos, suas, is ea saol duine
Seal le só, is seal le péin –
Ag titim buille ar bhuille,
Is ag dul ar fainne céim ar chéim.
Ní dhomsa is dual an saol seo d’fhuirseadh
Ná ní dhom is dual é a chur i gcéill –
Níl mo bhuannaíocht ann buan, ná ciste,
Is rud do fuaireadh ar iasacht é.
Molaim an t-uaigneas, cé gur chruaidh a bhuille,
Is trína bhua go bhfachtar séan
Sa chroí duairc a bhíonn dá chlipeadh
Má chuireann suas leis dá ainneonin féin.
Do chonacsa saol a bhí lán de dhuairceas
Cé gur dealbh, monuar, inniu dá éis;
Gach cara caoin do dhéanfadh trua dhom
Do tógadh uaim iad géag ar ghéig.
Do deighleadh mise amach ón gcuallacht
Uch! is trua mar dearnaíodh é;
Do bronnadh orm an son an duaircis
An tseoid is uaisle dá bhfuil fén ngréin.
Gluais:
2. gleithreán gaoithe = luas torannach na gaoithe.
3. coífeach = coimhthíos nó cúthaile.
7. nach ioma = nach iomaí.
10. seal le só = tamall go compórdach.
12. ag dul ar fainne = ag dul i laige, ag éirí fann nó lag.
15. Níl mo bhuannaíocht ann = níl seilbh bhuan nó cónaí buan agam ann.
19. dá chlipeadh = á ghoin, á thuirsiú.
25. do deilgeadh = scaradh; ón gcuallacht = ón gcuideachta.
26. dearnaíodh = rinneadh, deineadh.
28. an tseoid is uaisle = faith na filíochta is dócha.
Is iontach simplí an dán seo dar liom. Is dán é atá lán de bhrón an tsaoil, den fhulaingt agus den uaigneas. Ar an leibhéal sin cuirim é ar chomhchéim leis an leabhar sin ón mBíobla – an Seantiomna – Leabhar Iób toisc go bhfuil leibhéal domhain an eiseachais ann, nó b’fhéidir chun focal ón bhfealsúnacht a úsáid – go bhfuil angst na beatha le brath go soiléir ann, tríd síos an dán go léir agus go h-áirithe sna trí cheathrú dheireanacha mar a dtugann an file cuntas dúinn ar anró agus ar chruatas a shaoil fhéinig.
Ach cé go bhfuil angst an tsaoil le mothú sa dán seo tá neart agus crógacht agus misneach le brath ann chomh maith. Admhaíonn an file go bhfuil fulaingt ar an saol seo ach go bhfaightear buanna eile dá hainneoin, sé sin, bua na filíochta, féith an chruthaithe agus cumhacht na bhfocal. I ndáirire píre is í an teachtaireacht chéanna atá i leabhar Pheig, dírbheathaisnéis a mhátharsa.
Thuas d'uaslódálas pictiúr a thaispeánann radharc iontach den oileán taobh thiar d'Ionad an Bhlascaod, Dún Chaoin, Co. Chiarrai.
Ar lean
