Popular Posts

Monday, April 06, 2009

Nuala Ní Dhomhnaill agus a coimhlint le Mór




Ins an bpost deireanach luaigh mé cé chomh doimhin, géarchúiseach, agus gan dabht tuisceanach, is atá léargas Nic Dhomhnaill ar chúrsaí banúla. Ta súil agam gur éirigh liom é sin a thaispeáint agus a leiriú sna tagairtí a rinne mé dá chuid dhánta. Cúpla bliain ó shin cheannaigh mé an leabhar Nuala Ní Dhomhnaill: Seclected Poems: Rogha Dánta (New island Books, 2000). Dob é an file dátheangach Michael Hartnett (Mícheál Ó hAirtnéid) a rinne an t-aistriúchan iontach ar na dánta faoin gclúdach.

Mar a dúirt mé sa phost díreach roimhe seo táim faoi dhraíocht le chomh tuisceanach is atá an Dómhnallach ní h-amháin do chúrsaí banúla, ach cé chomh tuisceanach is atá sí do chúrsaí grá. Maidir le cúrsaí grá tá sí ana-oscailte ar fad. Seard ata i gceist agam anseo ná an grá corpartha nó an grá collaí gan dabht. Tá an oscailteacht is an mhacántacht seo maidir leis na cúrsaí céanna an-láidir go deo ins an traidisiún liteartha, sé sin an traidisiún dúchasach Gaelach sular tháinig ann do thionchar na h-éiriceachta Jansenaí (the influence of the Jansenist heresy) ar dhiagacht mhóralta Mhá Nuad. Chuaigh an dhiagacht mhóralta dhiúltach seo go mór i bhfeidhm ar Chaitlicigh na hÉireann i ndiaidh bhunú Choláiste Phádraigh, Má Nuad sa bhliain 1795. Bíodh cúrsaí staire mar atáid, fillim anois ar dhánta Nic Dhomhnaill ata ana-chréúil, más ann do bhrí sin an fhocail i nGaeilge. Ar scor ar bith ba mhaith liom roinnt dhánta faoin bhean shamailteach sin ar a mbaisteann Ní Dhomhnaill an t-ainm "Mór." Gan dabht ar domhan is bean fhantasaíocht Nic Dhomhnaill í ach bean ana-dhaonna agus fiú ana-réalaíoch ar a shon san. Feictear an nasc seo d'alt ar áit an ghrá chorpartha i stair litríocht na hÉireann: Nasc 1

Seo dhíobh na dánta a phiocas amach faoi Mhór agus cúpla ceann eile nach n-ainmnítear Mór iontu ach ceapaim go bhfuil sí iontuigthe iontu!!:

Dúil

An fear
lena mhealbhóg
ag cur ocras orm;
na torrthaí úra fém' shúile
ag tarrach súlach
óm cheathrúna
is an smuasach
as croí mó chnámha;
ag lagú mo ghlúine
go dtitim.
oop-la!
barrathuisle,
Mór ar lár.

Mór Goraí

Táimse á rá leat,
a Mhóir mhíchuibhseach
go dtiocfaidh naithreacha uaithne
amach as do bholg
má fhanann tú ar gor
ar nimh na haithne
lá níos faide.

Cnuasaigh chugat isteach
mar bheach
na huaireanta chloig a osclaíonn amach
fén ngréin rinn-ghnáthach;
aibíonn siad sa teas.
Bailigh iad
is dein díobh
laethe meala.

Teist Dhonncha Dí Ar Mhór

Do sheas sí lomnocht
sa doircheacht
a basa fuara - iasc gealúr -
ar mo ghuailne
a cromáin - tine ghealáin
faoi dhá ré a bruinne.

Thomas mo cheann
i bhfeamnach a gruaige;
bhí tonn ghoirt na sáile
'am bhualadh, 'am shuathadh;
ár gcapaill bhána ag donnú
ina bhfrancaigh mhóra
gach aon ní ina chorcra.

Nuair a dhúisíos ar maidin bhí tinneas cinn orm.
Thugas fé ndeara
go raibh gainní an liathbhuí ag clúdach a colainne.
Bhí fiacla lofa an duibheagáin
ag drannadh orm.
Sea, thógas mo chip is mo mheanaithe
is theitheas liom.

Mór Cráite

Ta Mór go dlúth fé ghlas
ina meabhairín bheag fhéin; 3"/4"/2"
ábhar liath is bán -

dearg (a bhíonn na créachta
a bhathann leath na gcuileanna
faid is a dheineann an leath eile a mbiaiste
ar fheoil na n-imeall)

'Éistíg', in ainm Dé,' ar sise leis na préacháin
is cabairí an Daingin a thagann san iarnóin
ag suathadh a mbolg.

'Tá na héinne dúnta isteach
ina ifreann féinín féin.'
Scaipeann na mion-éin
nuair a chuireann sí scrabhadh scraith
lastuas dóibh.

Póg

Do phóg fear eile mé
i lar mo bheola,
do chuir sé a theanga
isteach i mo bhéal.
Níor bhraitheas faic.
Dúrt leis
'Téir abhaile, a dhearthairín,
tán tú ólta
is do bhean thall sa doras
ag fanacht."

Ach nuair a chuimhním ar do phógsa
critheann mo chromáin
Is imíonn
a bhfuil eatarthu
ina lacht.

Ta an friotal filíochta ana-chréúil agus ana-réadúil ar fad sna dánta seo. Ní úsaideann Ní Dhomhnaill aon fhocail theibí. Ta sí ag deighleáil lena taithí féin ar an saol agus ar an ngrá corportha. Tógaigí faoi deara na focail thathagacha (agus fiú beagnach tadhlach) seo ins na dánta thuas: "ag cur ocras orm;" "torrthaí úra;"(na h-orgáin atáirgthe fireann, gan dabht);"ag tarrach súlach" = sú = súlach = sé sin na súlaigh a thagann go díreach ó bhroinn na mná); "óm cheathrúna" = ('óm ghabhail gan dabht ar domhan; "ar gor", sé sin cosúil le cearc ina suí ar ubh nó uibheacha);"laethe meala;" "a basa fuara - iasc gealúr;" "a cromáin"( = a gabhail atá i gceist anseo i ndáiríre píre mar seasann na cosa agus na cromáin agus na ceathrúna ar shlí ana-fhisiciúil do ghníomh an ghnéis);"tine ghealáin" (= tine na méine atá i gceist anseo); "dhá ré a bruinne" (= na cíocha atá i gceist anseo). Tá an frása "i lar mo bheola" agus an abairt "chuir sé a theanga isteach i mo bhéal" ana-fhisiciúil ar fad. Ansin ar deireadh léimid faoi gcaoi ina dtéann a cromáin ina lacht: "Is imíonn a bhfuil eatarthu ina lacht." Tá an chaint anseo ana-fhisiciúil, ana-thathagach agus ana-thíriúil agus ana-chréúil go deo ach is cuma sa tsioc mar is sárfhilíocht atá i gceist. Gan dabht tá an friotal filíochta ana-chréúil agus ana-réadúil ar fad sna dánta seo ach is cumhachtaí go mór iad mar dhánta toisc go bhfuil siad chomh macánta agus chomh ionraic sin iontu féin. Togha filíochta atá thuas agus táim faoina draíocht agus faoina gheas. Maith thú, a Nuala. Gura fada buan thú, a chailín!!



Fuaireas an léaraid iontach thuas de Shíle na Gigs nó Síle na gCíoch ar an suíomh idirlíon seo: Nasc 2