Popular Posts

Monday, March 30, 2009

Ómós Áite agus Filíocht na Gaeilge




Is cuimhin liom na blianta ó shin bheith i láthair ag léacht iontach i gColáiste na hOllscoile, Baile Atha Cliath. Is amhlaidh gur tugadh an léacht faoi choimirce shraith de léachtaí dar teideal "Léacht Ui Chaidhin." Níl a fhios agam anois an bhfuil a leithéid fós ar siúl san ollscoil sin. Ar aon nós, ba é an tOllamh Seán Ó Tuama a bhí i mbun cainte. Ollamh le Nua-Ghaeilge ab ea é i gColaiste na hOllscoile, Corcaigh ag an am. Sárfhile, mórchriticeoir agus togha scoláire a bhí ann. Is cuimhin liom go ndeachaigh sé agus a raibh le rá aige go mór i bhfeidhm orm mar scoláire óg Gaeilge ag an am. Chuir réim agus raon a chuid eolais faoi dhraíocht mé. Ní chuimhin liom anois go beacht an teideal a bhí ar an léacht, ach is cuma sa tsioc. Séard a bhí á phlé ag an mórscoláire seo ná go dtéann an áit dhúchais go mór i bhfeidhm ar aon scríbhneoir ar bith; agus gan dabht ar domhan go dtéann an áit dhúchais chéanna go mór i gcionn ar an bhfile mar urlabhraí spiorad na ndaoine. Chomh maith leis sin, caithfidh mé a admháil go ndeachaigh a raibh le rá ag an mórfhealsamh nua-aoiseach sin, a bhásaigh ró-óg ar fad le déanaí, sé sin John O Donohue go mór i bhfeidhm agus i gcionn orm. Bhíodh John bocht de shíor ag moladh agus ag leagadh béime ar cé chomh gar is atá an tírdhreach agus an mhuirdhreach dúinn inár gcuid fealsúnachta, inár gcuid creidimh, inár gcuid luachanna agus in achan dóigh a gcuirimid muid féin in iúl mar dhaoine daonna.

Agus an méid thuas ráite agam, ba mhaith liom dán iontach de chuid Chathail Uí Shearcaigh a chur faoina bhun. Ceapaim féin gurbh iad Cathal Ó Searcaigh agus Nuala Ní Dhomhnaill an bheirt fhile mór le rá atá ag saothrú leo mar fhilí gairmiúla anseo in Éirinn. Ceapaim go bhfuilimid faoi chomaoin ag an mbeirt acu de bharr shaibhreas ní hamháin a gcuid Ghaeilge ach as ucht dhoimhneacht a gcuid smaointí agus a gcuid eagna. Ar aon nós ba mhaith liom dán beag de chuid Chathail a chur díreach anseo - dán luath óna pheann ata ann, ó chnuasach dar teideal An Bealach 'Na Bhaile a cuireadh i gcló i 1991 ag Cló Iar-Chonnachta. Leiríonn an dán dar liom cé chomh mór is a théann a áit dhúchais i gcionn ar fhile ar bith, bíodh se ag scríobh leis in aon teanga ar bith faoin ngréin.

Anseo ag Staisiun Chaiseal Na gCorr
Do Michael Davitt

Anseo ag stáisiún Chaiseal na gCorr
d’aimsigh mise m’oileán rúin
mo thearmann is mo shanctóir.
Anseo braithim i dtiúin
le mo chinniúint féin is mo thimpeallacht.
Anseo braithim seasmhacht
is mé ag feiceáil chríocha mo chineáil
thart faoi bhun an Eargail
mar a bhfuil siad ina gcónaí go ciúin
le breis agus trí chéad bliain
ar mhínte féaraigh an tsléibhe
ó Mhín ‘a Leá go Mín na Craoibhe.
Anseo, foscailte os mo chomhair
go díreach mar bheadh leabhar ann
tá an taobh tíre seo anois
ó Dhoire Chonaire go Prochlais.
Thíos agus thuas tím na gabháltais
a briseadh as béal an fhiántais.
Seo duanaire mo mhuintire;
an lámhscríbhinn a shaothraigh siad go teann
le dúch a gcuid allais.
Anseo tá achan chuibhreann mar bheadh rann ann
i mórdhán an mhíntíreachais.
Léim anois eipic seo na díograise
i gcanúint ghlas na ngabháltas
is tuigim nach bhfuilim ach ag comhlíonadh dualgais
is mé ag tabhairt dhúshlán an Fholúis
go díreach mar a thug mo dhaoine dúshlán an fhiántais
le dícheall agus le dúthracht
gur thuill siad an duais.
Anseo braithim go bhfuil éifeacht i bhfilíocht.
Braithim go bhfuil brí agus tábhacht liom mar dhuine
is mé ag feidhmiú mar chuisle de chroí mo chine
agus as an chinnteacht sin tagann suaimhneas aigne.
Ceansaítear mo mhianta, séimhítear mo smaointe,
cealaítear contrárthachtaí ar an phointe.


Is féidir aistriúchán breá den dán iontach seo a léamh anseo ag an nasc:
Dánta BBC. Bhuel, a léitheoirí, níl móran le rá agam anois is an dán cumhachtach úd ag labhairt ar a shon féin. Níl le rá agam anseo ach léigh agus athléigh an dán iontach seo agus lig do na focail tú féin a chur faoi dhraíocht!

Thuas d'uaslódaileas pictiúr de theach na scoile, Ros Cré, Co Thiobraid Árann, m'áit dhúchais fhéinig.

Sunday, March 29, 2009

Iontaisí an tSaoil




Agus a thriail eagóireach ag teacht chun deiridh deirtear go ndúirt Socrates (469-399 B.C.E.): "Ní fiú saol gan iniúchadh nó gan mhachnamh a chaitheamh." Sean-ráiteas eile a chloisinn go min-mhinic nuair a bhí mé óg ná go n-eascrann féith na fealsúnachta san iontas. Gan dabht ar domhan is cuma diagaithe nó aindiagaithe, creidmhigh nó neamhchreidmhigh sinn, faighimid an saol iontach go leor ann féin; mistéireach nó rún-diamhrach go leor ann féin. Ní thuigimid é. Ní fios dúinn ó thalamh an domhain cén bhrí a bhaineann leis. Is rud iontach é a chuireann iontas na n-iontas orainn. Is cuimhin liom go ndúirt Samuel Taylor Coleridge (1772-1834) gurbh é a athair fhéinig a shíolraigh féith an ionaidh nó an iontais ann tré bheith ag dul ar siúlóidí leis i ndorchadas na h-oíche is a bheith ag breathnú ar na spéartha a bhíodh breactha le réalta. Is brea liom an frás a dúirt se i mBéarla: "My mind became habituated to the vast!"

Ba gheal liom riamh an dán beag cumhachtach sin ó pheann an Ríordainigh, sé sin, Tír na nÓg. Ta an dán ana-shimplí ach ana-chumachtach ar a shon san. De gnáth faighimid go mbíonn iontas ag gabháil leis an simplíocht níos minicí ná a chéile, agus is é sin an cás go deimhin sa dán cumhachtach seo. Is ionann sa chomhthéacs seo Tír na nÓg agus Tír na nIontas:


Cúl a' Tí

- le Seán Ó Ríordáin

Tá Tír na nÓg ar chúl an tí,
Tír álainn trína chéile,
Lucht cheithre chos ag súil na slí,
Gan bróga orthu ná léine,
Gan Béarla acu ná Gaeilge.

Ach fásann clóca ar gach droím
Sa tír seo trína chéile,
Is labhartar teanga ar chúl a' tí
Nár thuig aon fhear ach Aesop,
Is tá sé siúd sa chré anois.

Tá cearca ann is ál sicín,
Is lacha righin mhothaolach,
Is gadhar mór dubh mar namhaid sa tír
Ag drannadh le gach éinne,
Is cat ag crú na gréine.

Sa chúinne thiar tá banc dramhaíl,
Is iontaisi an tsaoil ann,
Coinnleoir, búclaí, seanhata tuí,
Is trúmpa balbh néata,
Is citeal bán mar ghé ann.

Is ann a thagann tincéirí
Go naofa, trína chéile,
Tá gaol acu le cúl a' tí,
Is bíd ag iarraidh déirce
Ar chúl gach tí in Éirinn.

Ba mhaith liom bheith ar chúl a' tí
Sa doircheacht go déanach
Go bhfeicinn ann ar cuairt gealaí
An t-ollaimhín sin Aesop
Is é in phúca léannta.



Thuas, d'uaslódáileas pictiúr breá a ghlac mé de dhul faoi na gréine ar thrá Bettystown le déanaí.

Dán Beag ó pheann an Ríordánaigh agus Giorracht na Beatha





Bhuel, a chairde, is fada go leor é ón uair dheireanach a bhreacas aon rud ar scáileán diamhrach seo na blagchruinne. I ndáiríre, caithfidh mé admháil go bhfuil giorracht na beatha ag cur isteach orm arís. Cad faoi chúis sin in aon chor? Bhuel, ó thosaíos mo shaol oibre mar mhúinteoir i Scoil Iosaif tá beirt de mo chomrádaithe imithe uainn ar shlí na fírinne - Seán Ó Dálaigh, ealaíontóir cumasach agus múinteoir maith, a bhásaigh nuair nach raibh ach bliain is daichead slánaithe aige ar an saol seo, agus ansin Breandán Ó Lathaigh a fuair bás nuair nach raibh sé ach aon bhliain caogad. Bhí Breandán ana-chliste go deo. Ghnóthaigh sé an chéad áit san Ardteistimeireacht sa bhliain 1968. Bhí ard-éirim i mBreandán agus d'oibrigh se mar mhúinteoir treorach nó mar treoirchomhairleoir ins an scoil 's'againne. Cé gurbh iad Béarla agus Stair a bhí á múineadh aige ba chéimí é sna clasaicí. Bail ó Dhia ar an mbeirt acu agus gura fada buan iad inár gcuimhne.

I lathair na h-uaire tá beirt eile den fhoireann as láthair ón scoil, duine amháin a bhfuil ailse na gcnámh air agus bean a bhfuil droch-dhroim ag cur as di. Níl sise i mbaol chomh fada agus is eol dom, ach ta sí i bpian uafasach. An fear a bhfuil ailse na gcnámh air, bhuel níl sé i mbaol fós mar níl an ailse aon áit eile seachas ina pheilbheas. Ach bíodh sin mar atá, is tromchúiseach an aicíd í. Tá sé le dul go Londain ar ball chun dul faoi obráid mar níl an cóir leigheis speisialta sin ar fáil in aon chor in Éirinn. Níl Criostóir bocht ach ina ochtó bliain is daichead. Fiú amháin níl ach speicialtóir amháin sa Bhreatain féin ins an sórt seo ailse atá ar an bhfear bocht. Ta súil agam go n-éireoidh go breá leis an obráid agus go dtiocfaidh Criostaí slán ó dhiabhal an ghalair uafásaigh seo. Ar aon nós, fad is atáim ag smaoineamh ar na rudaí tromchúiseacha seo tagann dán iontach maith de chuid an Ríordánaigh isteach im' aigne. Seo agaibh é, a leitheooirí:

Fiabhras
le Seán Ó Ríordáin

Tá sléibhte na leapa mós ard,
Tá breoiteacht 'na brothall 'na lár,
Is fada an t-aistear urlár,
Is na mílte is na mílte i gcéin
Tá suí agus seasamh sa saol.

Atáimid i gceanntar bráillín,
Ar éigean más cuimhin linn cathaoir,
Ach bhí tráth sar ba mhachaire sinn,
In aimsir choisíochta fadó,
Go mbímis chomh hard le fuinneog.

Tá pictiúr ar an bhfalla ag at,
Tá an fráma imithe ina lacht,
Ceal creidimh ní féidir é bhac,
Tá nithe ag druidim fém dhéin,
Is braithim ag titim an saol.

Tá ceantar ag taisteal ón spéir,
Tá comharsanacht suite ar mo mhéar,
Dob fhuirist dom breith ar shéipéal,
Tá ba ar an mbóthar ó thuaidh,
Is níl ba na síoraíochta chomh ciúin.





Thuas, d'uaslódáil me grianghraf a ghlacas tuairim is blian ó shin de shéipéal i mBettystown. Tá meascán iontach tarraigteacht déanta acu den tsean is den nua ins an bhfoirgneamh!

Thursday, March 05, 2009

Éigse Cholm Cille

De ghnáth ní dhéanaim fógraíocht ar an mblag seo, ach tá mé díreach tar éis ríomhphost molta cineálta a fháil ó bhean arb ainm dí Nóra Áine Ní Earcáin ó Dhoire. Is léitheoir í den bhlag seo gan aon agó. Cuireann sé gliondar ar mo chroí agus uaireanta ionadh orm go bhfuilid ann a léann an blag seo ós rud é go bhfuil sé roinnt “sui generis” nó sórt neamhchoitianta leis an fhírinne lom a insint. Ar aon nós, a Áine seo dhuit an fógra agus dóibh siúd go léir a bhfuil suim acu ann:


Éigse Cholm Cille

Téama na hÉigse: Filí agus Filíocht

Áit: Doire Cholm Cille: Coláiste Mhic Aoidh

Am: Dé Sathairn 7ú lá de Mhárta

Imeachtaí: Filí ag léamh a gcuid dánta, cainteanna éagsúla ar cheard na filíochta agus Láinseáil leabhar

Aí-scríbhneoirí: Cathal Ó Searcaigh agus Breandán Ó Doibhlín

Tuilleadh Eolais: ó Mhalachy Ó Néill, stiúrthóir na hÉigse ag 044 2871375219



B’shin agaibh, a lucht léite, an fógra. Is oth liom a rá nach féidir liom fheinig a bheith í láthair ach seolaim mo bheannachtaí agus mó chomhghairdeachas siar ó thuaidh chuig an Éigse agus guím gach rath ar an ocáid. Táim ag súil le léamh faoin Éigse sna nuachtáin nó b’fhéidir fiú aon leabhar nó alt a chuireann an chomhdháil i gcló. Bail ó Dhia ar an obair.

Le fíormheas, Tim Quinlan, Baile Átha Cliath.