Popular Posts

Saturday, April 18, 2009

Dán Nua Óm Pheann




An Blascaod Mór 1

Ní i naomhóg éadrom gleoite
A chuamair isteach
Ach i mbád mór nua-aoiseach
Is sinne slán sábháilte ann –
Timpeall fiche dínn nó mar san
Lá samhraidh amháin –
Criosanna sábháilteachta in gach áit
Murab ionann agus sibhse,
A thaibhsí mo shamhlaíochta,
A chairde uaigneacha mó chroíse,
Muintir na sean-charraige,
Seanfhundúirí an tseanchultúir –
I bhfad níos sábhailte,
I bhfad níos compórdaí
Ná sibhse sna sean soithigh ghleoite,
Ag gluaiseacht mar spioraid
Ó Thír na nÓg
Ar dhomchla na farraige.

Bhíomair inár stróinséirí
Ag leagadh cos don chéad uair
Ar thalamh iontach draíochta
Ar aon chéim nach mór
Leis an ngealach –
Seanfhothraigh in gach áit –
Clocha, clocha, clocha
Caonach, caonach, caonach
Agus an ghaoth agus an fharraige
Agus an dreapadóireacht suas
Suas suas ón gcé
In aghaidh an chnoic.


Thuas d'uaslódáileas pictiúr a ghlacas de chreatlach de shean-naomhóig in Ionad an Bhlascaoid roinnt bhlianta ó shin.

Wednesday, April 08, 2009

Brón ar an mBás




Anois tá na h-uimhreacha de na daoine bochta a maraíodh to tubaisteach sa chrith talún in Abruzzo na hIodáile fós ag ardú. Ó scríobh mé sa bhlag seo agus i mo bhlag Iodáilise Speranza tá líon na marbh ardaithe go 260. Tá 28 míle duine fágtha gan dídean. Táid go léir nach mór anois ag maireachtaint i bpobaill amuigh faoin aer. Is ceantar sléibhtiúil é Abruzzo. Amárach Deardaoin Mandála beidh socraidí stáit ann dos na daoine bochta a fuair bás go tragóideach. Déanaim comhbhrón lena muintir ata fágtha go dubhrónach, caillte agus tréigthe.

Ní feidir le héinne againn anseo atá compordach go leor cruachás na ndaoine bochta seo a thuiscint i gceart. Feictear suíomh idirlín RAI ag an nasc seo - tá a bhfuil ann an-chumhachtach agus ana-chorraitheach go deo - chun coimeád suas leis an tubaist uafásach seo: RAI . Mar a dúirt mé cheanna tá gach rud ar an domhan seo coibhneasta (relative). Cuireann sé dreach nua ar an drochscéal eacnamaíochta anseo in Éirinn agus fiú san Iodáil féin. Níl an saol ceart ná cothrom. Mar a deir na Francaigh: "C'est la vie!" Táim féin bun os cionn ag an tubaist agus corraithe go mór mar tá a lán cairde agam san Iodáil agus a lán cairde Iodálacha agam anseo in Éirinn. Scríobh mé mo chomhbhrón i mo bhlag Iodáilise. Tá mé féin agus mo dheartháireacha tar éis teach beag a cheannach i gCalabria toisc go bhfuil an méid sin grá againn don tír álainn sin agus do na hIodálaigh mar dhaoine.

Agus na cúrsaí tromchúiseacha agus tragóideacha á bplé agam tagann dán iontach de chuid an Phiarsaigh i gcuimhne dhom. Dan iontach is ea é a dhéanann iarracht dul i ngliec le mothú uafásach daonna an bhrón. Mar sin, ba mhaith liom, an dan sin a chur anseo mar thiomnú do mo chairde go léir ón Iodáil.

Bean Sléibhte ag Caoineadh a Mic

Brón ar an mbás is é dhubh mo chroí-se,
D'fhuadaigh mo ghrá is d'fhág mé cloíte,
Gan charaid gan chompánach faoi dhíon mo thí-se,
Ach an léan so im' lar is mé ag caoineadh.

Ag gabhail an tsléibhe dhom trathnóna
Do labhair an éanlaith liom go brónach,
Do labhair an naosc binn 's an crotach glórach
Ag faisnéis dom gur éag mo stórach.

Do ghlaoigh mé ort is do ghlór níor chualas,
Do ghlaoigh mé arís is freagra ní bhfuaireas,
Do phóg mé do bhéal, is a Dhia, nárbh fhuar é!
Och, is fuar í do leaba sa chillín uaigneach.

'S a uaigh fhód-ghlas ina bhfuil mo leanbh,
A uaigh chaol bheag, ós tú a leaba,
Mo bheannacht ort, 's na mílte beannacht
Ar na fódaibh glasa atá os cionn mo pheata.

Brón ar an mbás, ní féidir a shéanadh,
Leagann se úr is críon le chéile, -
Is a mhaicín mhánla, is e mo chéasadh
Do cholainn chaomh bheith ag déanamh créafóig'.

Is iontach go deo an dán seo ceapaim, mar léiríonn sé cé chomh maith is a bhí tuiscint ag an bPiarsach don bhrón agus go h-áirithe do bhrón máthar i ndiaidh bhás a páiste go h-an óg ar fad. D'fhéadfá a rá go raibh a fhios aige go raibh an bás i ndán dó féin agus gur thuig sé an brón a bhéadh ar a mhathair fein dá bharr. Is breá liom go mór an chéad dá líne sa rann deiridh, agus is mithid dom iad a athrá anseo:

Brón ar an mbás, ní feidir a shéanadh,
Leagann sé úr is críon le cheile.

Nach fíor agus rí-fhíor atá focail an Phiarsaigh!



Thuas d'uaslódálas pictiúr uafásach, corraitheach agus trafóideach a fuaireas ar shuíomh RAI. Brúigh ar an nasc ata curtha agam thuas don bealach teilifíse iontach san!

Tuesday, April 07, 2009

Seomra Suí Leapa





Anois agus an Tíogar Ceilteach marbh, agus an tír titithe (tite) in umar domhain an éadóchais, tá mé ag feitheamh le fógairt an bhuiséid nua. Buiséad éigeandála atá i gceist gan aon agó. Bhuel, nuair a smaoiním gur maraíodh níos mó ná céad duine is caoga inné sa chrith talún a bhuail an ceantar mórthimpeall ar L'Aquila in Abruzzo na hIodáile níl ár gcuid gearán go ró-thábhachtach. An ceacht atá le foghlaim anseo: bíodh is go bhfuil cúrsaí airgeadais na tíre seo agus fiú an domhain mhóir ina iomláine i sáinn cheart d'fhéadfadh cúrsaí a bheith i bhfad níos measa - d'fhéadfaimis bheith inár luí marbh faoi bhrablach agus faoi spallaí chrith talún.

Mar a dúirt mé thuas tá ré an Tíogair Cheiltigh thart. Chun cur leis an meafar d'fhéadfaimis a rá go bhfuil corp an Tíogair chéanna ag lobhadh agus ag meath agus go bhfuil boladh bréan uafásach ag éirí as an gcorp ceanann céanna. Fágfaidh mé fúibh féin, a léitheoirí, cé uathu a bhfuil an boladh bréan ag teacht.

Is cuimhin liom na seachtóidí is na h-ochtóidí den chéad seo caite - bhí an geileagar ana lag ar fad in Éirinn agus bhí an caighdeán maireachtála go h-ainnis ar fad. Is cuimhin liom, agus mé im' dhéagóir agus im' bhall den Leigiún Mhuire (slán beo leis na seanlaethanta agius le laethe soineanta m'óige fhéinig) agus a bheith ag dul timpeall tithe le baill eile den eagraíocht choimeádach, shaonta sin agus bhuaileamar isteach chuig fhear óg i seomra suí leapa anseo i gcathair Bhaile Atha Cliath. Fear óg ón tuath a bhí ann agus e ag obair ins an tionscal tógála anseo sa chathair - gnáthoibrí a bhí ann gan aon cheárd ar bith aige. Is maith is cuimhin liom an semra beag bídeach sin - gach rud sa seomra ceanann céanna - cistin agus seomra suí agus seomra leapa in aon seomra bídeach suarach amháin. Cuireann na smaointe is na cuimhní cinn seo dan beag cumhachtach i gcuimhne dom - dán de chuid Chathail Uí Shearcaigh:

Aon Séasúr den Bhliain

Inár seomra suí leapa
seargann na plandaí tí
fiú i dtús an tSamhraidh.

Titeann duilleoga feoite
i measc deora taisligh
dusta agus proinn dhóite.

Ní ghlaonn an ghrian
isteach trí fhuinneog an dín
aon séisúr den bhliain.

Is anseo i saol seargtha
an bhrocsholais, ta sé ina Shamhain
ag plandaí is ag leannáin.




Thuas chuir mé pictiúr a ghlac mé aréir den spuaic nó den spíce atá i gceartlar Bhaile Atha Cliath. Caithfidh mé a rá go dtaithníonn an spuaic chéanna go mór liom, ach ins an ghrianghraf a d'uaslódáileas thuas tá sí timpeallaithe ag scamaill liath. D'aonghnó a chuir mé an pictiúr seo thuas. Ní bhíonn an ghrian ag taitneamh i gcónaí!

Monday, April 06, 2009

Nuala Ní Dhomhnaill agus a coimhlint le Mór




Ins an bpost deireanach luaigh mé cé chomh doimhin, géarchúiseach, agus gan dabht tuisceanach, is atá léargas Nic Dhomhnaill ar chúrsaí banúla. Ta súil agam gur éirigh liom é sin a thaispeáint agus a leiriú sna tagairtí a rinne mé dá chuid dhánta. Cúpla bliain ó shin cheannaigh mé an leabhar Nuala Ní Dhomhnaill: Seclected Poems: Rogha Dánta (New island Books, 2000). Dob é an file dátheangach Michael Hartnett (Mícheál Ó hAirtnéid) a rinne an t-aistriúchan iontach ar na dánta faoin gclúdach.

Mar a dúirt mé sa phost díreach roimhe seo táim faoi dhraíocht le chomh tuisceanach is atá an Dómhnallach ní h-amháin do chúrsaí banúla, ach cé chomh tuisceanach is atá sí do chúrsaí grá. Maidir le cúrsaí grá tá sí ana-oscailte ar fad. Seard ata i gceist agam anseo ná an grá corpartha nó an grá collaí gan dabht. Tá an oscailteacht is an mhacántacht seo maidir leis na cúrsaí céanna an-láidir go deo ins an traidisiún liteartha, sé sin an traidisiún dúchasach Gaelach sular tháinig ann do thionchar na h-éiriceachta Jansenaí (the influence of the Jansenist heresy) ar dhiagacht mhóralta Mhá Nuad. Chuaigh an dhiagacht mhóralta dhiúltach seo go mór i bhfeidhm ar Chaitlicigh na hÉireann i ndiaidh bhunú Choláiste Phádraigh, Má Nuad sa bhliain 1795. Bíodh cúrsaí staire mar atáid, fillim anois ar dhánta Nic Dhomhnaill ata ana-chréúil, más ann do bhrí sin an fhocail i nGaeilge. Ar scor ar bith ba mhaith liom roinnt dhánta faoin bhean shamailteach sin ar a mbaisteann Ní Dhomhnaill an t-ainm "Mór." Gan dabht ar domhan is bean fhantasaíocht Nic Dhomhnaill í ach bean ana-dhaonna agus fiú ana-réalaíoch ar a shon san. Feictear an nasc seo d'alt ar áit an ghrá chorpartha i stair litríocht na hÉireann: Nasc 1

Seo dhíobh na dánta a phiocas amach faoi Mhór agus cúpla ceann eile nach n-ainmnítear Mór iontu ach ceapaim go bhfuil sí iontuigthe iontu!!:

Dúil

An fear
lena mhealbhóg
ag cur ocras orm;
na torrthaí úra fém' shúile
ag tarrach súlach
óm cheathrúna
is an smuasach
as croí mó chnámha;
ag lagú mo ghlúine
go dtitim.
oop-la!
barrathuisle,
Mór ar lár.

Mór Goraí

Táimse á rá leat,
a Mhóir mhíchuibhseach
go dtiocfaidh naithreacha uaithne
amach as do bholg
má fhanann tú ar gor
ar nimh na haithne
lá níos faide.

Cnuasaigh chugat isteach
mar bheach
na huaireanta chloig a osclaíonn amach
fén ngréin rinn-ghnáthach;
aibíonn siad sa teas.
Bailigh iad
is dein díobh
laethe meala.

Teist Dhonncha Dí Ar Mhór

Do sheas sí lomnocht
sa doircheacht
a basa fuara - iasc gealúr -
ar mo ghuailne
a cromáin - tine ghealáin
faoi dhá ré a bruinne.

Thomas mo cheann
i bhfeamnach a gruaige;
bhí tonn ghoirt na sáile
'am bhualadh, 'am shuathadh;
ár gcapaill bhána ag donnú
ina bhfrancaigh mhóra
gach aon ní ina chorcra.

Nuair a dhúisíos ar maidin bhí tinneas cinn orm.
Thugas fé ndeara
go raibh gainní an liathbhuí ag clúdach a colainne.
Bhí fiacla lofa an duibheagáin
ag drannadh orm.
Sea, thógas mo chip is mo mheanaithe
is theitheas liom.

Mór Cráite

Ta Mór go dlúth fé ghlas
ina meabhairín bheag fhéin; 3"/4"/2"
ábhar liath is bán -

dearg (a bhíonn na créachta
a bhathann leath na gcuileanna
faid is a dheineann an leath eile a mbiaiste
ar fheoil na n-imeall)

'Éistíg', in ainm Dé,' ar sise leis na préacháin
is cabairí an Daingin a thagann san iarnóin
ag suathadh a mbolg.

'Tá na héinne dúnta isteach
ina ifreann féinín féin.'
Scaipeann na mion-éin
nuair a chuireann sí scrabhadh scraith
lastuas dóibh.

Póg

Do phóg fear eile mé
i lar mo bheola,
do chuir sé a theanga
isteach i mo bhéal.
Níor bhraitheas faic.
Dúrt leis
'Téir abhaile, a dhearthairín,
tán tú ólta
is do bhean thall sa doras
ag fanacht."

Ach nuair a chuimhním ar do phógsa
critheann mo chromáin
Is imíonn
a bhfuil eatarthu
ina lacht.

Ta an friotal filíochta ana-chréúil agus ana-réadúil ar fad sna dánta seo. Ní úsaideann Ní Dhomhnaill aon fhocail theibí. Ta sí ag deighleáil lena taithí féin ar an saol agus ar an ngrá corportha. Tógaigí faoi deara na focail thathagacha (agus fiú beagnach tadhlach) seo ins na dánta thuas: "ag cur ocras orm;" "torrthaí úra;"(na h-orgáin atáirgthe fireann, gan dabht);"ag tarrach súlach" = sú = súlach = sé sin na súlaigh a thagann go díreach ó bhroinn na mná); "óm cheathrúna" = ('óm ghabhail gan dabht ar domhan; "ar gor", sé sin cosúil le cearc ina suí ar ubh nó uibheacha);"laethe meala;" "a basa fuara - iasc gealúr;" "a cromáin"( = a gabhail atá i gceist anseo i ndáiríre píre mar seasann na cosa agus na cromáin agus na ceathrúna ar shlí ana-fhisiciúil do ghníomh an ghnéis);"tine ghealáin" (= tine na méine atá i gceist anseo); "dhá ré a bruinne" (= na cíocha atá i gceist anseo). Tá an frása "i lar mo bheola" agus an abairt "chuir sé a theanga isteach i mo bhéal" ana-fhisiciúil ar fad. Ansin ar deireadh léimid faoi gcaoi ina dtéann a cromáin ina lacht: "Is imíonn a bhfuil eatarthu ina lacht." Tá an chaint anseo ana-fhisiciúil, ana-thathagach agus ana-thíriúil agus ana-chréúil go deo ach is cuma sa tsioc mar is sárfhilíocht atá i gceist. Gan dabht tá an friotal filíochta ana-chréúil agus ana-réadúil ar fad sna dánta seo ach is cumhachtaí go mór iad mar dhánta toisc go bhfuil siad chomh macánta agus chomh ionraic sin iontu féin. Togha filíochta atá thuas agus táim faoina draíocht agus faoina gheas. Maith thú, a Nuala. Gura fada buan thú, a chailín!!



Fuaireas an léaraid iontach thuas de Shíle na Gigs nó Síle na gCíoch ar an suíomh idirlíon seo: Nasc 2

Wednesday, April 01, 2009

Nuala Ní Dhomhnaill agus an An Tuiscint Bhanúil




Bhuaileas leis an sárfhile - agus is sárfhile í gan aon agó - Nuala Ní Dhomhnaill timpeall sé bliana ó shin ar chuairt dom chuig lá oscailte i Roinn na Nua-Ghaeilge, i gColaiste na hOllscoile, Baile Atha Cliath. Ag an am bhí sí ina file cónaitheach ansin ar feadh bliana. Thug sí léacht bhreá dos na scoláirí - séú blianaigh onóracha ó na meánscoileanna mórthimpeall. Ba chuma liom ar nó nár thuig na scolairí í mar bhí a dúthracht agus a díograis inbhraite agus muna thuigeadar a raibh le rá aici bhraitheadar a paisean agus a grá don teanga. Sin é an príomhrud, ceapaim, maidir le teanga ar bith - an grá agus an paisean don teanga labhartha - agus scríofa gan dabht. Anseo is luachmhar an rud é a mheabhrú dúinn féin gur traidisiún béil a bhí i gceist maidir le filíocht i gcoiteann ar fud an domhain. Is leis na céadta is déanaí a ghlactar le filíocht mar chuid den chultúr scríofa. Bhíodh sin mar atá, is file í Nuala Ní Dhomhnaill ar dúil di an paisean agus an grá - an grá do theanga na Gaeilge agus an grá agus an paisean don chorp agus don ghnéas.

An Grá Corpartha:
Is cuimhin liom an téarma seo in úsaid againn ar coláiste na blianta ó shin maidir le saothar an mórúdair Gaeilge, Pádraig Ó Conaire - an chéad scríbhneoir ar bhonn uilíoch agus ar bhonn nua-aimsire in Éirinn ag deireadh na naoú h-aois agus ag tús an fichiú h-aois. Níorbh fhile é Ó Conaire ach gearrscéalaí agus údar próis. Úsáideadh na téarmaí seo ag an am: "an grá collaí""ainmhianta nó pléisiúir na colainne." Is fíor agus is rí-fhíor é gur file mór an ghrá chorpartha nó an ghrá chollaí í Nuala ní Dhomhnaill agus sa mhéid sin tá sí mar mórfhile i dtraidisiún ársa ar fad a théann ar ais i gceobhráin mhisteacha an am atá caite.

Ta dlúthbhaint, ceapaim, idir an grá corpartha agus an grá spioradálta nach féidir a scarúint óna chéile ar bhonn domhain ar ndóigh. Ní le bheith garbh, gránna, salach nó gairsiúil nó fiú pornagrafach atá sí gan dabht ar domhan ach le bheith fíor, macánta agus ionraic don ghrá ina iomláine agus ina fhad agus ina leithead.

Mar sin, caithim a rá go n-aithním fírinne dhomhain ar leith i ndánta de chuid Ní Dhomhnaill, fírinne atá macánta agus ionraic do thaithí nó d'eispéaras an fhile. Tóg an dán iontach seo a leanas agus léigh agus athléigh é agus bualfaidh tú le macántacht agus ionraiceas ana-dhomhain ar fad. An teideal ata air ná: "Ní Féidir Liom Luí Anseo Níos Mó."

Ní Féidir Liom Luí Anseo Níos Mó

Ní féidir liom luí anseo níos mó
i do bholadh
tu béal faoi ar an bpiliúr
i do chodladh
do lámh go neafaiseach
thar mo chromán
faoi mar ba chuma leat sa deireadh
mé bheith as nó ann.

Ní hé d'easpa suime
a chuireann orm
ná cuimhní samhraidh aoibhinn
ag briseadh tharam
ní hé an próca bláth ag barr na leapa
a chuireann ar meisce mé
ach boladh do cholainne,
meascán fola is cré.

Éireod as an leaba
is cuirfead orm.
Goidfead do chuid eochracha
as do dhorn
is tiománfad chun na cathrach.
Amárach ar a naoi
gheobhair glaoch gutháin
á rá cár féidir leat dul
ag triall ar do ghluaisteán

ach ní feidir liom luí anseo níos mó
i do bholadh
nó titfidh me i ngrá leat, b'fheidir.

Wow! A leithéid de mhacántacht agus d'ionraiceas! Maith thú, a Nuala! Agus an píosa seo á scríobh agam táim ag éisteacht (agus ag síoréisteacht leis an fhírinne a rá - le guth fíor ionraic mácanta eile - le ceol Leonard Cohen. Ta an t-amhrán iontach dá chuid "Dance me to the end of Love" ar athsheint agam ar mo iTunes!!


Thuas, d'uaslódáil mé grianghraf a ghlacas den dealbh iontach sin "David" le Michelangelo. Gan dabht séard atá sa phictiúr thuas na cóip den dealbh bunaidh atá ar taispeáint sa Galleria dell'Accademia i Florence na hIodáile. Tá an mhacasamhail seo le fáil díreach ós comhair an Palazzo Vecchio, Florence.