Popular Posts

Sunday, December 19, 2010

Dánta don Séisiúr

Mo choischéimeanna féin i gCoill Sheantraibh le déanaí
Bhuel, a chairde dile, tá an aimsir atá againn anois ar a laghad feiliúnach don Séisiúr.   Bhíomar uile idir thuath is chathair plúchta faoi bhrat mór bán sneachta le tuairim is coicís le déanaí.  I ndiaidh an bhrait bháin dob é an an leac oighir a fágadh ar na cosáin ba mhó a chuir as dúinn, agus go h-áirithe dos na h-aostaigh.  Leis an fhírinne a rá briseadh a lán géaga agus bhí scuainí móra sna h-oispidéil de bharr na drochaimsire seo.  An dara h-ocáid seo fágadh Cathair Bhaile Átha Cliath le fíorbheagán sneachta gidh is go bhfuil an aimsir tuairim is ceithre chéim faoi bhun an reo-phointe.  Bíodh sin is uile, caithfear a admháil gurb é ceann amháin des na buntáistí a bhaineann leis an sneachta ná go gcuireann sé iacall orainn moilliú síos agus rudaí a thógáil i bhfad ní ba shocaire agus ní ba shuaimhní.

Ós rud é go mba cheart agus go mba chóir dúinn moilliú nó socrú síos; go mba chóir dúinn a bheith níos suiamhní do Shéisiúr na Nollag, bhéadh sé thar a bheith feiliúnach cúpla dán séasúracha a chur i gcló anseo.  Caithfidh mé a rá gurbh iad an bheirt mhórfile sin - Máirtín Ó Díreáin (An File Aniar)agus a chomhaimsearach Seán Ó  Ríordáin (An File Aneas) a chuaigh go mór i bhfeidhm ormsa sa mheánscoil agus san ollscoil.  Admhaím anseo gurb iad an bheirt fhile chomhaimseartha Cathal Ó Searcaigh (An File Aniar-Aduaidh) agus Nuala Ní Dhomhnaill (An File Aniar-Aneas) an bheirt mhórfhile atá fós i mbarr na sláinte agus atá fós ag saothrú leo go dian i ngort torrthúil na filíochta.  Tá feith na cruthaíochta thar barr ins na scríbhneoirí seo, a léitheoirí.  Ba mhaith liom dán le Máirtín Ó Díreáin agus ceann le Seán Ó Ríordáin a chur i gcló díreach thíos faoin réamhrá gearr seo:

1. Coinnle ar Lasadh (Do mo mháthair)


Le Máirtín Ó Direáin

In oileán beag i gcéin san Iarthar
Beidh coinnle ar lasadh anocht,
I dtíthe ceann tuí, is i dtíthe ceann slinne,
Dhá cheann déag de choinnle geala a bhéas ar lasadh anocht


Mo chaoinbheannacht siar leis na coinnle geala
A bhéas ar lasadh anocht
Is céad beannacht faoi dhó
Le láimh amháin a lasfas coinnle anocht.


Oíche Chinn an Dá Lá Dhéag, 1939.




2. Oíche Nollaig na mBan



le Seán Ó Ríordáin


Bhi fuinneamh sa stoirm a éalaigh aréir,
Aréir Oíche Nollaig na mBan,
As gealt-teach iargúlta 'tá laistiar den ré
Is do scread tríd an spéir chughainn 'na gealt,


Gur ghíosc geatai comharsan mar ghogallach gé,
Gur bhúir abhainn slaghdánach mar tharbh,
Gur múchadh mo choinneal mar bhuille ar mo bhéal
A las 'na splanc obann an fhearg.


Ba mhaith liom go dtiocfadh an stoirm sin féin
An oiche go mbeadsa go lag
Ag filleadh abhaile o rince an tsaoil
Is solas an pheaca ag dul as,


Go lionfai gach neomat le liúraigh on spéir,
Go ndéanfai don domhan scuaine scread,
Is na cloisfinn an ciúnas ag gluaiseacht fám' dhéin,
Ná inneal an ghluaisteáin ag stad.
Fear Sneachta i gCoill Sheantraibh arís!
Bhuel, a leitheoirí díle, chuireas an dá dhán san le cheile toisc go bhfuil nasc soileir follasach eatartha ar leibhéal amháin, an leibhéal dromchlach mar a déarfá.  Tá téama an Da Lá Dhéag de Nollaig mar théama sa dá cheann acu.  Ach taobh amuigh de sin is léir agus gídh rí-shoiléir go bhfuil an Díreanach fíor-uaigneach agus go mbraitheann sé uaidh a oileán dúchais, sé sin Inis Mór, Contae na Gaillimhe.  Agus go h-áirithe mothaíonn se uaidh a mháthair:  "Is céad beannacht faoi dhó//Le láimh amháin a lasfas coinnle anocht."

Sa dara dán séard atá i gceist na téama an bháis agus go h-áirithe téama na h-eagla roimh an mbás céanna.  Cruthaíonn Ó Ríordáin íomhánna glana geala beoga dúinn mar shampla "an ghaoth" atá ana-stoirmiúil agus ana ghlórach dá bharr.  Cuireann an ghaoth chumhachtach seo gach rud bun os cionn.  Chomh maith leis sin cuireann sí na crainn, an abhainn áitiúil agus geataí na dtithe is na bpáirceanna ag screadaíl.  Tugann an file cuireadh don ghaoth sin teacht an oíche a bhéadh sé ag saothrú an bháis.  Sa chaoi sin, dar leis an bhfile, thig leis gan a bheith buartha nó eaglach roimh an mbás.

Cruthaíonn an Ríordánach íomhánna tathagacha eile leis, cosúil le h-íomhá inneal an ghluaisteáin ag stad.  Meafair eile as a mbaineann se úsáid éifeachtach sa dán deas seo ná "rince an tsaoil" a sheasann do gach rud saolta agus domhanda a dhéanann an gnáthdhuine ar dhromchla an phlainéid bhig ghlais seo.

An íomhá lárnach as a mbaineann Ó Díreain úsáid eifeachtach ná iomhá an tsolais.  Sa chás atá sa dán is é solas na gcoinnle Nollag atá igceist ag an bhfile.  Chuirtí na coinnle sna fuinneoga chun fáilte a chur roimh gach éinne chuig an teach, agus bhí an gnás nó an nós seo forleathain in Éirinn trath dá raibh.  Baintear úsáid as cinn leictreacha na laethanta seo.

Mar nóta scoir ba mhaith liom a rá gurb iad ceol agus rithim na bhfocal na feiniméin a chruthaíonn iontas agus draíocht aon dáin ar bith.  Má léitear dán ós ard is ansin a chloistear agus a bhlastar an t-iontas is an draíocht.

Sunday, December 05, 2010

Tadhal Éadrom an tSneachta

Cailín óg ag glacadh grianghraif i gCoill Seantraibh le déanaí
Sinne a bhfuil cónaí orainn san Eoraip na laethanta geimhriúla seo d'fhéadfaimis a chreidiúint nach bhfuil a leithéid de rud ann mar théamh domhanda leis an aimsir olc uafásach sin atá againn.  Agus é sin ráite agam, bhéadh dul amú glan orainn mar is iad na h-uimhreacha domhanda, seachas the cinn áitiúla nó náisiúnta na cinn tábhachtacha, sé sin le rá is é an meán staitistiúil den teocht domhanda an uimhir is tábhachtaí agus tá sé sin méadaithe 0.7 gcéim Celsius sa tréimhse ó 1900 go dtí 2000.  Chomh maith leis sin meastar go mbeidh méadú idir 1.1 agus 6.4 chéim Celsius ar an teocht dromchla domhanda san aonú haois fichead atá romhainn.  Bhuel, ar a laghad, is éalú í an droch-aimsir ó na síor-dheamhan-fhabhanna lena mbodhraítear sinn na laethanta seo: na géarchéimeanna sa gheileagar agus sna bainc agus ansin míchinniúint an bhuiséid atá direach le h-eisiúint Dé Máirt seo chugainn.  Tá an méid sin d'fháithe anró is ainnise ar na meáin chumarsáide idir mheáin chraolachán agus mheáin chlóite go bhfuilim dubh dóite acu go léir agus braon den ghruaim agus den duairceas atá á leathadh go fial mar choincréit acu ar na héisteoirí bochta.  

Ar aon nós caithim a rá go dtugann an sneachta deis iontach dúinn moilliú síos agus cúrsaí a ghlacadh i bhfad níos suaimhní.  Ar shlí amhain nó eile thig linn dearcadh níos socaire agus níos suaimhní a ghlacadh i leith gnáthbhuarthaí an tsaoil.   I ndáiríre píre an bhfuil aon éifeacht ar bith leis an síor-dheabhadh agus an síor-dheifir?  Bainfimid ár gceann scríbe amach mall nó luath.  Ar aon nós seo libh thíos dán beag faoin sneachta a chum bean darb ainm Máire Ní Chuinn:


Fear Sneachta le deireanas i gCoill Seantraibh arís!!
Sneachta


Sneachta a síobadh is é a dul siarain
Ag tíocht o’n tSíbear le gile fám’ chomhair.
Sneachta eiteogach a ciorcladh san oíche
Is rithfidh go díreach go talamh gan treoir.


Teachtaireacht chugam gan phost is gan ghuthán.
Thuit as na spéartha gan fothram gan ghlór.
Ráiteas a rá liom go bhfuil sin le fáil ann
Áit ins an aerbhrat nach éascaidh a chlaoi.


Áit nach bhfuil tíorán a thig chun a loiteadh.
Áit a mbeidh sneachta go deire an tsaoil.
Sneachta síbhíalta a thig insa chuibhreann
Le bráillín an Gheimhridh fáil réidh ar an fhraoigh.


Máire Ní Chuinn a scríobh.
(Feic an nasc seo a leanas: MNíC Sneachta)