Labhairt na Gaeilge 1

Smaointe fánacha, scaoilte, scaipthe a bhreacaim ar phár an cibirspáis anseo, mo léan.  Tá níos mó nó bliain imithe ó scríobhas aon ní anseo agus tá fíorbhrón orm faillí a dhéanamh i rud atá an-ghar dom' chroí i ndáiríre píre.  Na sean leithscéalta agam i gcónaí: ceal ama, bheith ró-ró-ghnóthach ar ndóigh, bheith faoi bhrú, agus um an dtaca seo im' shaol bheith ag dul in aois agus ag éirí ró-leisciúil agus fiú bheith ag mothú easpa fuinnimh. Taobh amuigh de sin bím ag scríobh liom i gcónaí as Béarla agus uaireanta mothaím mar leannán mídhílis, ró-mhídhílis. Bíodh sin is uile, seo na smaointe a rithim liom:

(i) Chaitheas breis is cúig bliana fichead ag gabháil do theagasc na Gaeilge i meánscoil lár-chathrach anseo i mBaile Átha Cliath. Thiteas faoi dhraíocht na Gaeilge don chéad uair nuair a bhí mé ag freastal ar bunscoil bhocht i lár na cathrach céanna mar a raibh bheirt mhúinteoir iontacha agam don ábhar céanna: (a) Bráthair Críostúil, d'arbh ainm Ó Cathasaigh, duine óg i dtús a cheirde, a raibh neart Gaeilge aige agus bhí sí an-éasca a fhíordhúthracht ina leith a bhraithstint, agus (b) Sean-mhúinteoir, i ndeireadh a réime, Seán Ó Sé, a bhí ina shár-theagascóir i ngach ábhar agus an Ghaeilge ina theannta sin.

(ii) Nuair a thosaíos ag múineadh na Gaeilge, tuairim is an bhliain 1988, thagadh na daltaí ó chian is ó chóngar agus bhí meascán maith d'aicmí sóisialta sa scoil s'againne, chomh maith le meascán maith de chumais éagsúla.  Théadh a lán acu ar aghaidh chuig na h-ollscoileanna UCD, DCU agus TCD agus a leithéidí.  Ach mo léan, thit na h-uimhreacha - athraithe déimeagrafacha ba chúis dó-san don chuid is mó - agus bhí orainn daltaí a ghlacadh ó bhunscoileanna eile a bhí níos congaraí do lár na cathrach.  De réir mar a thit na h-uimhreacha is ea a thit cumas acadúil na ndaltaí.  Ansin, tháinig uair nuair a bhí an scoil i mbaol a bháis agus d'osclaíomar Aonad ASD - Aonad Uathachais - Go deimhin, tá an t-Aonad is mó ASD  againn in Eírinn anois agus é mar chuid thábhachtach de shaol na scoile. Ocht mbliana ó shin d'fheastalaíos ar chúrsa SEN i gColáiste Phádraig, Droim Conrach agus táim i mo mhúinteoir feabhais nó múinteoir acmhainne ó shin i leith.  Mar sin nílim ag múineadh na Gaeilge níos mó.

Tá cleachtadh tábhachtach i ngach réim den saol

(iii) Is amhlaidh  ag an bpointe seo go bhfuil an léitheoir á cheistiú féin cá bhfuil na baothsmaointe seo ag dul ar chor ar bith?  Tuigim dhuit, ach táim tagaithe chuig an bhuaicphointe anois, sé sin: Táim ag labhairt i bhfad níos mó Gaeilge anois leis na buachaillí ná mar a bhí mé riamh.  Cén fáth? Bhuel, go simplí, reachtálaim ciorcal comhrá do na daltaí dhá uair in aghaidh na seachtaine tar éis na scoile agus freastalaíonn dream beag air i gcónaí, agus cruthaíonn sé sin fírinne an tseanráitis - a chum an Piarsach, ceapaim, nó ar a laghad, eisean a chuir i mbéal an phobail é - "Beatha teanga í a labhairt!"

(iv) Na h-impleachtaí a thógaim as sin ná go gcaithimid (a) níos mó béime a chur ar labhairt na Gaeilge, (b) go gcaithfimid fáil réidh leis an litríocht mar ualach mór trom nó cuing ar an teanga, agus go bunúsach í a chaitheamh uainn.  Is cuimhin liom blianta a chaitheamh ag múineadh lítríocht seachas teanga agus na ceachtanna nach mór dírithe ar na scrúdaithe amháin, beag beann ar an nGaeilge labhartha.  Tá a fhios agam go ndéarfaidh a lán daoine liom gur féidir an dá rud a dhéanamh go h-éasca mar go bhfuilid i ndairíre fite fuaite lena cheile.  Táid agis nílid! Deich mbliana ó shin rinne mé féin agus cara liom - múinteoir eile ar ár bhfoireann teagaisc - dioplóma iarchéime san Iodáilis agus chuireas an cheist seo ar ár léachtóir:  "Cad é go díreach, meas tú, ról na litríochta i múineadh na hIodáilise mar theanga?"  An freagra a thug an bhean léannta dúinn ná: "Ní dóigh liom go bhfuil ról mór aici i ndáiríre - sé sin litríocht qua litríocht - ach, ar ndóigh, tá idir phrós agus fhilíocht ana-thábhachtach chun nathanna cainte a fhoghlaim agus léargas a fháil ar an gcultúr Iodálach.  Sin an méid, is dóigh liom, a théann an litríocht i gcion ar mhúineadh na teanga."

(v) Mar cheist scoir: Cén fath nach múinimid an Ghaeilge mar a mhúintear na teangacha iasachta?  Leanfaidh mé leis na smaointe scaoilte, scaipithe agus baotha seo an tseachtain seo chugainn le cúnamh Dé.  Meabhraigh í gcónaí, a léitheoir, gur baothsmaointe iad seo nach bhfuil mórán taighde taobh thiar díobh seachas mo thaithí féin ar shaol na múinteoireachta.  Mar sin, táid teoranta go leor.

Aistear Anama

Réamhrá

Leathanach samplach den Bhailiúchán

Éinne a bhfuil cúpla teanga nó níos mó ar a dtoil acu is amhlaidh go mothaíonn siad uaireanta mar scitsifréinigh.  Ar a laghad mothaímse féin mar sin ar uairibh.  Fanaigí liom go míneoidh mé an scéal ina iomláine daoibh, a chairde.

Ar an gcéad dul síos caithfidh me a rá nach bhfuil an Ghaeilge agam ón gcliabhán agus nach raibh ach cúpla focal ag m'athair is mó mháthair.  Ach bhí bá acu le gach rud Gaelach agus an teanga san áireamh.  Bhí an t-ádh dearg orm nuair a chuaigh mé ar scoil go raibh múinteoirí maithe tuisceanacha agam a raibh neart Gaeilge acu sa bhunscoil agus sa mheánscoil.  Rinne mé leath de mo mheánscoilíocht tré mheán na Gaeilge mar ba muidne an rang deireanach a rinne an Mheánteist as Gaeilge i Scoil Uí Chonaill.  Ina dhiaidh sin thiontaigh sraith na Gaeilge ar an mBéarla cosúil leis an gcuid eile den scoil. B'amhlaigh nach raibh na múinteoirí ann ag an am sin a raibh ar a gcumas na h-ábhair éagsúla, go h-áirithe an Eolaíocht, an Cheimic, an Fhisic agus an Bhitheolaíocht, a mhúineadh trén' mheán.  Ach sin scéal eile agus táim ag tosnú mo smaointe a ligint chun fáin.

Ar aon nós nuair a bhí mé i mo dhalta beag ní raibh foirm cheart agam riamh de mo shloinne i nGaeilge.  Thug gach múinteoir  foirm nua den sloinne orm gach bliain.  Bhaist fear amháin Ó Ceanndulabháin orm, fear eile Ó Caoindealbháin, múinteoir eile arís Ó Coinnealáin agus an fhoirm is fearr liom anois agus is fusa a rá na Ó Caoinleáin a bhí ag fear tuisceanach eagnaí amháin.

Féinaithne agus Féiniúlacht

Níl aon argóint ann nó gurb í an fhéiniúlacht ceann de phríomhaidhmeanna na beatha.  Ní gá d'éinne bheith ina shiceoalaí, síciatraí nó comhairleoir chun é sin a thuiscint.  Gan dabht  déanaim an chuid is mó den chíoradh nó den iniúchadh sin ar an ábhar seo as Béarla, ach caithfidh mé a admháil go ndéanaim cuid thábhachtach den mhacnamh sin i mo chuid dánta a chumaim as Gaeilge.  Cén fath go gcumaim dánta as Gaeilge?  Tá an freagra suimiúil ar shlí.  Baineann sé le fuaimeanna, ceol agus ceolmhaireacht na Gaeilge féin. Chomh maith leis sin, caithim a lán de mo laethanta saoire i gCalabria na hIodáile agus is fíorshuimiúil é dom i gcónaí go dtagann an Ghaeilge chun tosaigh i m'intinn, fiú ina srutháin, rud nach bhfuil amhlaidh nuair a bhím sa bhaile in Éirinn.  Cén fáth? Is rud bunúsach é ar shlí go mothaím níos mó mar Éireannach agus mar Ghael agus na focail sin ina rabharta i mo chloigeann ar ithir eachtrannach.  Mar a dúirt mé, séard atá ag dul i gcionn orm ná rithim agus ceol agus ceolmhaireacht an dá theanga.  Níl sa Bhéarla ach fuaimeanna leadránacha monatonacha i gcomparáid le ceachtar acu.

Is suntasach an fud é, ceapaim, go bhfuil réimse i bhfad níos leithne fuaimeanna sa Ghaeilge ná mar atá sa Bhéarla.  Chun a rud a shimpliú, níl ach cúig chinn de ghutaí  sa Bhéarla ach tá dhá oiread níos mó sa Ghaeilge.  Ar a shon san is amhlaidh gur thiteas i ngrá leis an Iodáilis agus an nGaeilge.

Chomh maith leis sin tugann gach teanga réimse dhifriúil smaointe agus réimse éagsúil slithe chun an smaoineamh sin a chur in iúl nó i bhfeidhm.  

Aistear Anama

I ndiaidh sin uile táim tagtha chun ceann scríbe sa phost seo, sé sin go bhfuilim tar éis bailiúchán beag de dhánta as Gaeilge a chur le chéile le fíordhéanaí agus an teideal air sin ná Aistear Anama.  Iar-scoláire liom darb ainm Mathew Staunton, a bhfuil gnó beag foilsitheoireachta aige ar a bhaist sé The Onslaught Press, a mhol dom bailiúchán beag de mo chuid dhánta a chur le chéile agus sin a rinne mé.  Is maisitheoir iontach e Mathew agus tharraing sé léaraidí bréatha don leabhar seo.  

Bhí mé ar tí tairicint Mhaitiú a dhiúltú mar thuig mé nach raibh mé ag bogadh timpeall sa chiorcal ceart, nach raibh mé mar a deirtear i mBéarla "ar an inside track."  Ach ansin smaoinigh mé go bhfuil claochló tagaithe ar an nGaeilge ó thaobh a labhartha de, cuir i gcás, na mílte cainteoirí Gaeilge atá sna Stáit Aontaithe agus in áiteacha eile ar fud an domhain. Cuireann Séamas Ó Neachtain ó Nua Abhrach irisleabhar as Gaeilge amach gach ráithe dar teideal An Gael: Irisleabhar Idirnáisiúnta na Gaeilge. (Buail an nasc seo AN GAEL)  Séard atá a rá agam nach bhfuil aon mhonaplacht nó seilbh eisiach ag éinne ar aon teanga. 

Ar aon nó seo mar a scríobh mé ar an mblurba don leabhar nua:

Is é seo an chéad chnuasach ó pheann Thaidhg Uí Chaoinleáin cé is go bhfuil sé ag cumadh dánta ar feadh i bhfad.  Is turas taisceadála é an bailiúchán seo a chíorann a fhorbairt phearsanta mar Éireannach nua-aoiseach a léiríonn a ghrá dá theanga dhúchais, dá mhuintir is dá chairde.  Tá bá doimhin ag an údar leis an nádúr i gcoitinne ach go h-áirithe le dúile mar fharraige, salann, clocha, cré agus gaineamh.  Tá an saothar seo bunaithe ar shraith de thurasanna comhcheangailte óna óige i ranganna scoile a bhí dáinséareach uaireanta go dtí aois fir dhó le luí aige le h-iontaisí an tsaoil mar radharcanna, fuaimeanna agus bolaithe na tuaithe agus na cathrach araon. Cuimsíonn na h-aistir éagsúla seo dhá thuras thábhachtacha – ar láimh amháin, an turas ón domhan neamhchomhfhiosach chuig an domhan comhfhiosach agus ar an láimh eile dhe turasanna corpartha fisiciúla ó thalamh glas na hÉireann go dtí garráin líomóide na hIodáile Theas.  Is múinteoir méanscoile agus comhairleoir páirt-aimsire é Tadhg Ó Caoinleáin atá ag obair i mBaile Átha Cliath mar a bhfuil cónaí air le blianta. 

Leathanach samplach eile

Roinnt Poiblíochta

Má ta suim ag éinne an leabhar beag seo a cheannach ní gá ach buaileadh isteach ar shuíomh gréasáin Amazon ag an nasc seo leanas: 

Aistear Anama

Stair Mhúineadh na Gaeilge i Scoil Iósaif, Fionnradharc

Is oth liom a rá, a léitheoirí dílse, nár scríobhas puinn anseo sa bhlag seo le níos mó ná bliain anuas!. Deacair a chreidiúint cé chomh scioptha is a theitheann na laethanta uainn. Bhuel, ar aon nós, seo chugaibh píósa próis a chum mé le fíordhéanaí ar stair mhúineadh na Gaeilge d' Irishleabhar Cuimhneacháin a chuireas in eagar do chomóradh 125 bliana na scoile, sé sin, Scoil Iosaif, Fionnradharc, Baile Átha Cliath, 3.

An Ghaeilge i Scoil Iósaif le Tadhg Ó Caoinleáin

An Príomhoide, mé féin agus beirt dalta ag láinseáil an Irisleabhair

Ní staraí mé, ach ina ainneoin sin déanfaidh mé iarracht cuntas a thabhairt ar stair a múinte agus a labhartha anseo i Scoil Iósaif.  Nuair a fostaíodh mé sa scoil sa bhliain 1988 bhí an Ghaeilge go líofa ag a lán den fhoireann ag an am, fiú taobh amuigh de roinn na Gaeilge féin.  Bhí cúigear againn sa roinn sin: Mícheál Ó Catháin (an leas-phríomhoide ó 1980 go dtí 1997 nuair a chuaigh sé amach ar pinsean), Tomás Mac Ádhaimh (Ciarraíoch agus cainteoir ó dhúchas a d’éirigh as sa bhliain 2000), Bairbre Uí Dhéadaigh, Mánas Ó Luathaire (cainteoir dúchais eile) agus ansin mé féin Tadhg Ó Caoinleáin. Labhraímis an Ghaeilge le chéile de ghnáth mar bhí sean-traidisiún a labhartha coitianta i scoileanna na mBráithre Críostaí agus níorbh aon eisceacht í Scoil Iósaif. 

Bhí an Ghaeilge ar bharr a dteanga ag daoine eile ar an bhfoireann taobh amuigh den roinn, mar a bhí: Róisín Nic Chába, cainteoir dúchais eile de bhunadh Chonamara di.  Mhúin Róisín an Spáinnis amháin sa scoil, más buan mo chuimhne agus bhí deartháir leí, Éanna in a léachtóir le Gaeilge i gColáiste Phádraig, Droim Conrach leis na blianta.  Bhí neart Gaeilge ag a leithéidí mar Róisín Nic Ghuidhir (Mata a mhúin Róisín don chuid is mó ach in am an ghátair líonfadh sí an bhearna go huchtúil) agus Antaine de Barra a sheas an fód ar son na cúise go dtí le déanaí nuair a chuaigh sé amach ar pinsean sa bhliain 2013.  Bhí togha na Gaelainne fós ag Gearóid Brockie a rinne a scolaíocht ar fad tréna meán agus fiú ag Breandán Ó Lathaigh, a d’éag sa bhliain 2002 agus gan ach timpeall caoga bliain slánaithe aige, go ndéana Dia trócaire ar a anam uasal.  Ach faraor, tá formhór na ndaoine atá thuasluaite agam éirithe as gairm na múinteoireachta agus braithimid uainn iad.

Sa bhliain 1893 bunaíodh Conradh na Gaeilge chun an teanga a chaomhnú agus a chur chun cinn.  Nuair a tosnaíodh ar mhúineadh na Gaeilge ag an am sin in Éirinn tugadh Ceiltis mar ainm ar an ábhar.  Scoláirí na mBráithre nach mór a roghnaigh an t-ábhar agus a bhformhór a bhain na marcanna ab’airde amach sna Scrúdaithe Meánteistiméireachta.  Mar shampla, sa bhliain 1895 bhain 528 dalta pas amach sa Cheiltis sa scrúdú sin agus tháinig 449 den uimhir sin ó scoileanna na mBráithre Críostaí.

Conchubhar Ó Raghallaigh leis an gcéad chóip!

Sna nóchaidí den naoú h-aois déag chaith na Bráithre a lán dá gcuid ama ag múineadh na Gaeilge agus bhí fear amháin ar an bhfoireann anseo i Scoil Iósaif, an Bráthair J.V. Ó Cathasaigh agus do scríobh seisean leabhar scoile dar teideal Aids to Irish Composition. Le linn na bhfichidí den bhfichiú haois chuaigh stáid na Gaeilge go mór chun cinn sa scoil agus de réir a chéile múineadh ní ba mhó ábhair tréna meán.  Tosnaíodh ar í a labhairt fiú taobh amuigh den seomra ranga. De thoradh na dtréan-iarrachtaí a rinne na Bráithre bronnadh corn speisialta, Corn na Dála, ar Scoil Iósaif, Fionnradharc.  Chuir Dáil Éireann an corn sin ar bun chun aitheantas a thabhairt d’aon scoil ina raibh an líon ba mhó scoláirí le Gaeilge ar a dtoil acu.  Bhain Scoil Iósaif an corn sin dhá uair: sa bhliain1926 agus arís sa bhliain 1928.

Le h-imeacht na mblianta chuaigh stáid na Gaeilge chomh mór sin chun tosaigh sa scoil gur tosnaíodh ar gach ábhar a mhúineadh tréna meán sna luath-thriochaidí.  Sa bhliain 1937 bhain Scoil Iósaif céim iontach amach, sé sin, stádas ar a nglaoití “Scoil A.”  Seárd a bhí i gceist leis an stádas “A” ná scoil inar múineadh gach abhar tré mheán na Gaeilge.  Lean an stádas sin ar aghaidh ins an scoil seo ’gainne go dti an bhliain 1957 – tréimhse fiche bliain ar fad.

Bhunaigh An Bráthair T.M. Ó Catháin Cumann na nIar-Scoláirí (sé sin, an PPU) sna luath-daichidí.  Matamaiticeoir agus Gaeilgeoir den scoth a bhí san fhear céanna, chomh maith le físí thar an ngnáth.  (Is maith is cuimhin liom féinig úsáid a bhaint as a chuid leabhar mata a bhí scríofa as Gaeilge nuair a bhíos i Scoil Uí Chonaill mar dhalta sna seachtóidí).  Dob í an Ghaeilge meán cumarsáide Chumann na nIarscoláirí sna blianta tosaigh sin agus dob é Annraoi Ó Beoláin ceannródaí an Chumainn sin leis na blianta, fiú síos chun an am i láthair, agus gura fada buan an fear céanna. 

Sa bhliain 1944 tháinig an Bráthair Ó Donnchú chun na scoile agus bhí an-dúil aige i gcúrsaí spóirt agus sa Ghaeilge araon agus bhunaigh sé craobh den eagraíocht Ógra Éireann a raibh mar aidhm aige ár dteanga dhúchais a chur chun cinn trén í a labhairt le linn gnáthimeachtaí agus caitheamh aimsire i gcoitinne.

Chaith an mórscoláire Gaeilge an Bráthair Liam P. Ó Caithnia seal sé bliana ar an bhfoireann múinte ó 1960 – 1966.  Scríobh sé leabhar iontach agus tábhachtach, saothar mór scolárthachta agus taighde, dar teideal Scéal na hIomána a foilsíodh sa bhliain 1980.  Scríobh sé dhá leabhar shuimiúla eile eile, ceann ar stair na peile gaelaí agus dírbheathaisnéis duine de bhunaitheoirí an Chumann Lúthchleas Gael, viz, Micheál Ó Cíosóig.  Dúirt an tOllamh le Gaeilge Alan Titley (léachtóir i gColáiste na Tríonóide ag an am) go raibh Scéal na hIomána ar cheann dena leabhair ba thábhachtaí a scríobhadh i nGaeilge sa bhfichiú haois.  D’éag an t-údar sa bhlian 2001 agus cúig bliana d’éag is trí scór slánaithe aige.

Bhí scoláire Gaeilge amháin eile ar an bhfoireann agus b’eisean an tUas Fiachra Ó Dufaigh a theagaisc sa scoil ó 1964-1970.  Nuair a d’fhág Ó Dufaigh scoil Iósaif fostaíodh é mar léachtóir i Roinn an Oideachais i gColáiste na hOllscoile, Má Nuad mar ar mhúin sé Módheolaíocht na Gaeilge.  Is cuimhin liom féinig úsáid a bhaint as leabhar fíor-áisiúil a scríobh sé don Ardteistiméireacht Onóireacha sa Ghaeilge.

Is mithid dom stad anois mar tá an tobar beagnach tráite agam.  Fágaim todhchaí na Gaeilge sa scoil seo ag a leithéidí mar Shinéad Ní Ghleannáin, Conchubhar Mac Ghloinn agus Séadhan de Poiré, múinteoirí óga fuinniúla den scoth a bhfuil an teanga ar a dtoil agus suim thar na bearta sa chultúr Gaelach i gcoitinne acu.  Má tá múinteoirí cosúil leo i scoileanna eile na tire beidh todhchaí geal ag an nGaeilge. Go n-eirí an t-ádh leo.

An Aimsir Arís

Iascaire ar thrá Monasterace, Calabria, Meitheamh 2012

Táim díreach tar éis filleadh ar Éirinn i ndiaidh mí the ghrianmhar a chaitheamh i gCalabria na hIodáile mar a bhfuil arasán beag agam féin agus mo bheirt dheartháireacha.  Admhaím go raibh an aimsir thar a bheith deas leis an teocht sna luaththriochadaí i rith an lae agus sna meánfhicheadaí um thráthnóna sa Mezzogiorno.  Agus sin ráite is deas teacht ar ais go dtí an tOileán Iathghlas seo agus bualadh le h-aeráid mheasartha na hÉireann arís, bíodh is go bhfuil sé sórt bog agus tais i láthair na h-uaire.  Anois, nílim ag iarraidh daoine mach bhfuil deis acu - de dhíth airgid nó de bharr chúinsí pearsanta - dul thar lear ar saoire ghréine a mhagadh nó fiú a chiapadh leis an ráiteas sin.  Táim dáiríre - dar liom go bhfuil an aimsir lastuigh dem' intinn i bhfad níos tábhachtaí ná an sórt aimsire atá lasmuigh díom.

Gan dabht ar domhan tá an samhradh seo sna h-aird ó thuaidh thar a bheith neamhghnáthach don tráth seo den bhliain agus tuigim do na páistí agus do na déagóirí atá ar a laethanta saoire ón scoil.  Cloisim iad ag síorghearán mar gheall ar an aimsir.  Dúirt iarscolaíre liom cúpla lá ó shin go raibh áthas thar na bearta air an "poll xxxxx de thír" cosúil le hÉirinn a fhágáil fiú ar feadh dhá sheachtain a chaitheamh lena chairde i Santa Ponsa. 

Sa deireadh thiar, is amhlaidh gurb é an diabhal ruda sin An Téamh Domhanda faoi deara na drochaimsire ó thuaidh.  Deir na saineolaithe go bhfuil Sruth na Murascaile ag dul i bhfuaire agus nach bhfuil na Scairdsruthanna ag feidhmiú mar ba cheart agus ba chóir. (Buail an nasc seo a leanas fá choinne níos mó eolais air seo: Aeráid na hÉireann).

Is cuimhin liom blianta ó shin bualadh le turasóir ón nGearmáin ar chósta thiar na hÉireann - ar Ailltreacha Móthair, ceapaim, agus bhí mé féin is mo chairde ag gabháil leithscéil leis mar gheall ar chomh h-uafásach is a bhí an aimsir.  Thosaigh sé ag gáírí, agus d'fhiafraíomar dhe cén fáth.  Is mar seo a d'fhreagair sé muid: "Níl aon rud mar dhrochaimsir ann - bíonn tú feistithe ina comhair nó ní bhíonn!"  Thosaigh mé ag smaoineamh i ndiaidh sin.  Nach bhfuil an ceart aige?  Má bhíonn an dearcadh ceart ag an duine in aon chúinse ar bith, titfidh cúrsaí amach gan mhórán trioblóide sa deireadh thiar. 

Bíonn sinne Éireannaigh i bhfad ró-dhiúltach fúinn féin agus faoin tír i gcoitinne.  Agus sin ráite, deir cara liom  - Iodálach é - go bhfuil rianta na h-aimsire le feiceáil ar litríocht agus ar fhealsúnacht na hÉireann agus go bhfuil an chuid is mó dhíobh ana-dhiúltach agus tugann sé oeuvre Samuel Beckett mar shampla.  Ní aontaím go h-uile is go h-iomlán leis mar faightear féith an ghrinn ina lán dár scríbhneoiri chomh maith, agus deir a lan saineolaithe go bhfaightear an fhéith chéanna i saothar Beckett má chreideann tú iad! 

Ar aon nós, éiríonn mé tuirseach traochta den ghearán faoin aimsir gidh is go dtuigim é.  Chomh maith leis sin éirím fíorthraochta den síordhiúltacht sin a chloisimid faoi chúrsaí geileagair ar a léithéid sin de chláracha mar Morning Ireland.  Cothaíonn cláracha mar sin meon diúltach agus dearcadh diúltach in intinní an naisiúin.  Cosúil leis an aimsir ba cheart dúinn bheith feistithe i gceart ó thaobh na h-eacnamaíochta dhe chomh maith le cúrsaí aimsire.

Bíodh lá maith agaibh uile, agus téigí amach bíodh soineann nó doineann ann.  Mar a deir an sríbhneoir iontach uilíoch sin Pauo Coelho: "Má théann tú amach ar laethanta grianmhara amháin, ni bhainfidh tú do cheann scríbe amach ariamh!" (Aleph san Alchemist). 

Beannachtaí na Nollag

Is ró-annamh a leagaim peann ar phár, a chairde, nó b'fhéidir go mba cheart dom a rá gur ró-annamh ar fad a leagaim mó lámha ar eochairchlár mo ríomhaire glúine is an Ghaeilge á scíobh agam.  Is mór an náire dom é gan roinnt chleachtaidh a dhéanamh ionas nach ndearmadfadsa mo chuid Ghaeilge.  Ar aon nós ta séisiúr na Nollag inár mullach aríst agus ró-thapaidh ar fad!  Ní fios cá n-imíonn an t-am ar chor ar bith.  Táim ag iarraidh gach rud a chur in ord agus in eagar sa bhaile anseo i gcomhair na Nollag.  Caithfidh mé a adhmháil nach bhfuil mórán suime agam sa tráth seo den bhliain.  Tuigim daoibh a bhfuil páistí agaibh mar is tráth iontach spéisiúil, tráth draíochta, fiú misteach ar bhealach dóibh siúd.  Is maith is cuimhin liom cé chomh mór is a bhíodh sceitimíní áthais agus ionaidh orm nuair a bhí mé an-óg.

Ar a laghad is briseadh ocáideach tráthúil é chun ár suaimhneas a ghlacadh ó fhrustrachas an ghnáthlá oibre.  Táimse féin is mo dheartháir ag dul soir ó dheas go dtí Soverato i gCalabria na hIodáile Lá 'le Stiofáin ar feadh coicíse.  De ghnáth nuair a ghluaisim go dtí an Mhór Roinn braithim i bhfad níos Gaelaí ná mar a bhraithimse ag a' baile.  Nuair a chloisim an Iodáilis mórthimpeall orm braithim gur Gael mé seachas duine a bhfuil Béarla ar a thoil aige.  Is amhlaidh go mb'fhearr liom mé fhéin a chur i iúl ar dóigh difriúil ón mBéarla.  Ar scor ar bith níl mo chuid Iodailise chomh maith le mo chuid Ghaeilge ach tá sí á feabhsú agam.  Is breá liom teangacha a fhoghlaim agus a labhairt.  Nuair a bhíonn duine sa chomhtháacs ceart, sé sin i measc comhluadair ar dúchas dó an teanga sin tagann na focail i bhfad níos éasca do theanga an fhoghlaimeora.  Sin mar a bhíonn cúrsaí nuair a théimse féin siar go dtí aon ceann dena Gaeltachtaí nó fiú soir ó dheas go dtí an Iodáil - tagann na teangacha éagsúla faoi seach chun chuimhne gan stró.

Maithigí dom nach bhfuil aon rud ró-dhomhain a rá seachas na rámhaillí cinn seo.  Go dtí go mbeidh rud éigint níos fiúntaí le rá agam, slán agaibh.

Ar aon nós sula scarfaidh mé libh, ba cheart dom Nollaig shona a bheannú le cách.  Go mbaine sibh sult is súp is 'chuile shórt áthais, craic is aoibhneas as an mbriseadh.   

Filíocht 3

Sé mo bharúil gurb iad an ceol is an fhilíocht go h-áirithe a speagann sinn, a ardaíonn an spiorad is an mheanma, a thugann dóchas dúinn dul i ngleic le fadhbanna móra na linne agus fiú aghaidh a thabhairt ar an lá agus ar laethana uile na bliana romhainn amach. Duine des na mórscríbhneoirí agus mórfhilí a chuaigh i bhfeidm go mór orm féin is mé i mo mhacléinn ar an ollscoil ná Samuel Taylor Coleridge, mórfhealsamh thréimhse na Rómánsaíochta i stair an Bhéarla. B'eisean a dúirt gurbh é an focal cuí san áit cuí croílár na stíle, "the right word in the right place," más buan mo chuimhne.

Ceann des na ráitisí is fearr liom ó bhéal binnbhriathrach deisbhéalach dhuine dár bhfilí náisiúnta i mBéarla Patrick Kavanagh ná "The standing army of Irish poets never falls below 20,000! " B'fhíor dhó gan aon agó.  Cumann a lán dúinn dánta, gidh is nach gcuirtear i gcló a bhformhór.  Cén fáth go bhfuil an "standing army" d'fhilí ann in aon teanga ar bith?  Ar láimh amháin de deirtear nach léitear agus nach gceannaítear mórán leabhar filíochta sa domhan inniu nuair a chuirtear sin i gcomparáid leis an méid sin d'úrscéalta nó blockbusters a chuirtear i gcló agus a dhíoltar.  Ach mar a dúirt saoi éigint uair amháin:  "Is cuma sa tsioc mar i ndáiríre píre is sláintiúla sinn ó thaobh mheabhairshláinte dhe i ngeall ar an scríbhneoireacht chéanna."  Ach ar an láimh eile dhe is deas an rud é do chuid dhánta a fheiceáil curtha i gcríoch i bhfoirm fhisiciúil thathagach mar irisleabhar nó cnuasach éigint bainteach le comórtas nó grúpa cumtha scéalta nó filíochta.

Ar an ábhar sin ba mhaith liom bolscaireacht a thabhairt anseo d'éacht mhór ata curtha i gcrích ag Séamus Ó Neachtain in athbheochan na seanirise sin An Gael. (Buail an nasc seo: An Gael.)  Tuigim ar shlí gur poiblíocht leithleasach dom é ar bhealach óir gurb eisean, an tUasal Ó Neachtain a chuir a lán de mo chuid dhánta fein i gcló san iris cheanann chéanna.  Tá  buíochas ag dul dó as ucht an éacht mhór ata déanta aige maidir le dul chun chinn na Gaeilge sna Stáit Aontaithe agus fiú ar fud an domhain mhóir.  Baisteann Séamus "Irisleabhar Idirnaisiúnta" ar an iris chéanna agus is fíor dó.  Chaitheas féin ocht mbliana fichead ag gabhail do theagasc na Gaeilge agus tugann an éacht atá curtha i gcrích ag an bhfear seo - a d'fhoghlaimigh an Ghaeilge ina aonar ar dtús agus ansin i rangannaí go dtí go bhfuil an Ghaeilge ar a thoil aige anois - instealladh dóchais dom maidir le todhchaí na teanga.  Gan dabht is mionteanga í an Ghaeilge.  Ach tá  go leor mionteangacha ar fud an domhain agus is sinne mar chine daonna is daibhre agus is boichte nuair a théann siad in éag.

Tháinig mé ar an laithreán seo nuair a bhí me ag scimeáil ar an Idirlíon inné agus is fíorshuimiúil é ó thaobh  chur chun chinn mionteangacha tré leabhair iontu a chur i gcló Evertype. (clódóireacht, foilsitheoireacht, clóghrafaíocht.)

Filíocht 2

Cén fath a gcumann éinne dánta ar chor ar bith?  Tuigimid go furasta cen fáth a gcumtar altanna próis and leabhair próís agus fiú úrscéalta - chun eolas faoi rud éigint a chur in iúl do dhaoine eile, chun cur leis an eolaíocht agus leis an teicneolaíocht i gcoitinne, nó chun caitheamh aimsire nó faoiseamh aigne a thabhairt do leitheoirí.  Ceapaimse féin go gcumtar filíocht ar bhealach cosúil leis, nó ar a laghad comhthreomhar leis an dóigh ina gcumtar ceol.  Tagann an inspioáid ó áit fhíordhomhain sa chroí nó san anam, agus níos minicí ná a chéile ón neamhchomhfhios.  Sé sin, go bunúsach is rudaí  draíochta, fiú misteacha iad iad filíocht agus ceol araon - tagann siad ó shiombóis iontach idir an comhfhios agus an neamhchomhfhios.  Sin an fáth nach feidir le h-aon chumadóir, bíodh sé ina fhile nó ina cheoltóir miniú a thabhairt ar bhrí a bhfuil cumtha aige.

Mar a dúirt me sa phost inné bím ag scríobh liom as Gaeilge.  Ní chumaim dánta anois as Béarla in aon chor, cé go scríobhaim prós an t-am ar fad as an teanga san.  Ceapaimse go bhfeileann rithmeacha agus rímeanna na Gaeilge i bhfad níos éifeachtaí dona smaointe a thagaim chugham ó am go chéile i bhfoirm dáin nó ar a laghad i gcruth roinnt línte fileata.

Mar sin cuirim roinnt cheisteanna orm fhéin ó am go cheile ar chéard atá sna dánta sin a chruthaím ar phár?    Leis an fhírinne a rá faightear ceol mo chroí iontu, ceol ar féidir le h-aon éisteoir nó léitheoir a chloisteáil nuair a théann sé nó sí i ngleic leo. Ar shlí amháin no eile is aistear spioradálta iad mo dhánta, aistear ar thóir na féiniúlachta, ar thóir ghaois de shórt éigin, ar thóir bhrí nó míniú taobh thiar den domhan seo ina mairimid. Is aistear fionnachtaine é chomh maith dom mar faightear léargas eile ar an saol agus aithne níos fearr agus níos doimhne orm féin. Uaireanta bíonn an t-eolas breise seo iontach cabhrúil agus uaireanta eile bíonn an fhírinne searbh. Ach ar dhóigh amháin nó eile caithfidh an scríbhneoir cruthaitheach glacadh le focail mar a fhaigheann sé iad agus mar a thiteann siad óna pheann a fhad is atá sé macánta agus ionraic ann féin. Is í an mhacántacht nó an t-ionracas an bua is luachmhaire in aon saothar cruthaitheach.


Tá trí leibhéal de chaidreamh, ceapaim, sna dánta seo – caidreamh liom féin, caidreamh le leannán agus caidreamh le Dia nó leis an bhfórsa pearsanta nó neamhphearsanta taobh thiar den domhan is den chruinne. Nílim ró-chinnte faoi cad nó cé is Dia ann – uaireanta braithim go bhfuil fórsa pearsanta ann agus uaireanta eile braithim uaim an phearsantacht sin agus is aindiagaí mé ansin. Fágaim ceist Dé oscailte ar fad – níl a fhios agam leis an fhírinne a rá an bhfuil sé nó sí ann ar chor ar bith agus i ndáiríre is amhlaidh gur cuma sa tsioc.

Ach tá caidreamh eile sna dánta seo chomh maith, caidreamh leis an domhan mór, leis an chruinne féin, leis an timpeallacht, leis an dúlra - na sléibhte, na gleannta, na clocha, na crainn, na plandaí, na h-aibhneacha, an fharraige mhór agus leis na h-ainmhithe agus le gach a bhogann mé, le gach a cuireann ag gáire nó ag gol mé. Ceist eile a chíoraim arís agus arís nó fadhb na péine agus fadhb na fulaingte. An féidir iad a shárú? Ní féidir ach féadtar glacadh leo. Is amhail le machnamh spioradálta dom dán a chruthú. An dreac nó an cruth a bhíonn ar aon dán, cuimsíonn sé mothú áirithe ag am faoi leith, ar ocáid faoi leith, in áit faoi leith. Is cuimhim liom bheith ag léamh faoi na scuainí fada bia a bhí sa Rúis díreach tar éis titim don chumannachas. D’fhiafraigh seanbhean de stróinséar a bhí in aice leí cad ba ghairm dó agus arna cloisteáil di gurbh fhile é d’fhiafraigh sí de an mbéadh sé ar a chumas an ganntanas, an easpa bia agus braistintí na ndaoine a bhí sa scuaine sin a chruthú. D’fhreagair an file go mbéadh cinnte. Sin an saothar is dual don fhile, d’aon scríbhneoir cruthaitheach i ndáiríre.
Más cumadóir d'aon sórt thú, ar aghaidh leis an obair agus bail ó Dhia ort agus ar do chuid shaothair.